Το τότε του αρχαίου δράματος, Το τώρα της σύγχρονης παράστασης !

     Πριν από λίγους μήνες μου δόθηκε η δυνατότητα να παρευρεθώ στην έκθεση με τίτλο ''θεατρικά ενδύματα και προσωπεία - Από τη Σκηνή στο Μουσείο'' η οποία έλαβε χώρα αρχικά στην Εθνική Πινακοθήκη και μετέπειτα στην Εθνική Γλυπτοθήκη. Λόγω της παράτασης της ημερομηνίας και της μεταφοράς της συλλογής κατάφερα να δω από κοντά και να θαυμάσω τη σκηνογραφική δουλειά του Γιάννη Μετζικώφ. Αν θα μπορούσα βραχυλογικά να περιγράψω την προσπάθεια του συγκεκριμένου καλλιτέχνη θα μου αρκούσαν μονάχα οι λέξεις ζήλος και λεπτομέρεια. Δανειζόμενος αφενός στοιχεία της σύγχρονης εποχής εξωτερικεύει την ιδιοσυγκρασία του εκάστοτε θεατρικού χαρακτήρα και εντοπίζοντας αφετέρου την κοινή συντεταγμένη συνενώνει δύο αλλότριους κόσμους, το τότε του δράματος και το τώρα της σύγχρονης παράστασης. Μέσα από τις δημιουργίες του υπηρετεί με επάρκεια μία από τις συμβάσεις του αρχαίου ελληνικού θεάτρου η οποία αφορά τη σκηνική παρουσία των ηθοποιών και αποδίδεται με τον τεχνητό όρο Σκευή. Με την αφόρμηση λοιπόν που μου προσφέρει η άνωθεν επίσκεψη θα ήθελα εν μέρει να καταπιαστώ με το θέμα της αμφίεσης των υποκριτών που αναβιώνουν το αρχαίο δράμα και εν γένει με την καθ΄όλη προσέγγιση του προαναφερθέντος λογοτεχνικού είδους.

     Στις έντεκα Σεπτεμβρίου του 1938 τοποθετείται με την Ηλέκτρα του Σοφοκλή η πρώτη μετά την αρχαιότητα παράσταση στην Αργολική ορχήστρα και από το 1955 καθιερώνεται ο θεσμός των Επιδαυρίων. Στο διάβα όλων αυτών των χρόνων έχουμε παρακολουθήσει δεκάδες σκηνοθετικές απόπειρες. Η στάση μας προς αυτές άλλοτε είναι θετική άλλοτε επικριτική και άλλοτε ουδέτερη. Κάθε φορά που το δράμα οδηγείται στην έξοδό του και οι θεατές αποχωρούν έπεται μια σειρά αντιδράσεων ανάλογη των ατομικών αντιλήψεων. Έχοντας υπόψη τα διάφορα παρελκόμενα σχόλια συνεκδοχικά αναρωτιόμαστε για το που επαφίεται τελικά το προσωπικό κριτήριο. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό πιθανόν να σχετίζεται με το τι περιμένουμε να δούμε ερχόμενοι στο θέατρο της Επιδαύρου. Η προσδοκία των περισσοτέρων συνίσταται σε μία αρχαιοπρεπή τύπου απόδοση. Μία επιθυμία με σαφές βέβαια αντίκρισμα στις συνθήκες συγγραφής και πρόσληψης των εν προκειμένω δημιουργημάτων. Τόσο η Τραγωδία όσο και η πολιτική Κωμωδία αποτελούν δείγματα της κλασικής περιόδου της αρχαιότητας και χρονολογούνται από τις αρχές έως τα τέλη του πέμπτου π.χ αιώνα. 

Σε αντιδιαστολή όμως με την ισχύουσα εντύπωση η οποία θέλει μέσα από την αναπαράσταση των αρχαίων έργων να γινόμαστε συνειδότες του τότε σύγχρονου τρόπου ένδυσης, τα δύο αυτά γραμματειακά είδη απομακρύνονται από την καθημερινότητα καταφεύγοντας σε ένα δικό τους σύστημα επικοινωνίας. 

     Ανταποκρινόμενοι στις απαιτήσεις της τραγωδίας οι ηθοποιοί αφήνουν στην άκρη την ιδιωτική τους ταυτότητα και ενδεδυμένοι με το φυσιοκρατικό προσωπείο ως ανώνυμοι πλέον άνθρωποι ενσαρκώνουν τους ρόλους που έχουν αναλάβει. Με συμπαραστάτη τους τις κειμενικές ενδείξεις και με απώτερο στόχο να αναδειχθούν οι ζητούμενες συναισθηματικές εκδηλώσεις επιρρίπτουν το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής τους στις κινήσεις του σώματος, οι οποίες κατά κανόνα συνοδεύονται από έναν ποδήρη χιτώνα με ένα βαρύτερο ιμάτιο. Διατηρώντας μόνο τα χοντρά απλά δερμάτινα υποδήματα που κλείνουν ψηλά μεταβαίνουν στον ιδιαίτερο κόσμο της κωμωδίας όπου κυριαρχούν τα παραγεμίσματα, τα πάσης φύσεως εξογκώματα και οπωσδήποτε το προσωπείο γκροτέσκου τύπου. 

     Η προσφυγή στις ιδιάζουσες αυτές εμφανίσεις όπως είναι εύλογο επιφέρει εκτός των άλλων και το στοιχείο της διαχρονικότητας, ειδοποιό γνώρισμα που δεν έμεινε απαρατήρητο από εκείνους που είναι σε θέση να αποδεχτούν μία νεωτερική εκδοχή. Με την προοπτική αυτή να τους παρέχει μία ευχέρεια στις επιλογές οι σκηνοθέτες επιχειρούν να συζεύξουν τα συμφραζόμενα της πρώτης παράστασης με τα κοινωνικά - πολιτικά δεδομένα της κάθε ύστερης δραματοποίησή της. Με το να εστιάζουν επομένως στις πνευματικές ανησυχίες του πέμπτου π.χ αιώνα υπό νέο πρίσμα, τα επιμέρους μηνύματα και οι λάθροι συμβολισμοί αναδύονται στην επιφάνεια με την προϋπόθεση να καθίστανται εύληπτα από τους θεατές. 

     Για να επιτευχθεί όμως η πρέπουσα ζεύξη είναι ορθό να αναζητηθεί το μέτρο σύμφωνα με το οποίο είναι εφικτό να εφαρμοστούν οι εν δυνάμει ερμηνευτικές μέθοδοι και τεχνικές. Πού αλήθεια εναπόκειται το όριο ή καλύτερα ποιός είναι ο καθ΄ύλην αρμόδιος να θέσει τα πλαίσια μέσα στα όποια είναι πραγματοποιήσιμο να κινηθούν οι ενδεχόμενες σκηνοθετικές βλέψεις ;

   Στις πρώτες γραμμές του κειμένου ονομάτισα το δράμα λογοτεχνικό είδος. Σκοπίμως του προσέδωσα τον παραπάνω χαρακτηρισμό διότι ήθελα να επιστήσω ότι πρόκειται για μία τέχνη της οποίας σημαντική παράμετρος είναι ο λόγος. Λαμβάνοντας τον τελευταίο ως εχέγγυο έχουμε την ικανότητα να προβούμε σε υπαρκτούς συσχετισμούς και κατά συνέπεια να εκμαιεύσουμε τα αμιγώς αυθεντικά νοήματα. Απόρροια των όσων προηγήθηκαν είναι η συνειδητοποίηση ότι δεν καλούμαστε ρηξικέλευθοι όταν εμμένουμε σε επιδερμικές συνδηλώσεις άνευ σημασίας αλλά όταν με τεκμήριο την φωνή του συγγραφέα και σεβόμενοι την προέλευση των δύο αυτών θεατρικών παραδόσεων δεικνύουμε τη πορεία του εσωτερικού προβληματισμού και της ιδίας συνάμα κατανόησης.

     Με τη σκηνογραφία να κερδίζει σε δωρικότητα και την αμφίεση των υποκριτών να τίθεται στο μεταίχμιο του χρόνου, ελαφρωμένη από τα διακριτικά των εποχών , ας κοιτάξουμε εν κατακλείδι το ένδυμα του Ωκεανού στον Προμηθέα Δεσμώτη και ας περιηγηθούμε μέσα από το '' ἔστιν θάλασσα–τίς δέ νιν κατασβέσει;'' της Κλυταιμήστρας στον Αγαμέμνονα στο '' τη θάλασσα τη θάλασσα ποιός μπορεί να την εξαντλήσει'' της Ανδρομέδας του Σεφέρη για να αναλογιστούμε ότι κρατώντας ελεύθερη τη σκέψη μας το Ταξίδι ποτέ δεν Τελειώνει. 

'' Σκεφτόμαστε , Αισθανόμαστε .... άρα .... Υπάρχει .... ''

     Ενώ προσπαθώ να βάλλω σε μία τάξη το χάος που επικρατεί στην βιβλιοθήκη, αντιλαμβάνομαι την ύπαρξη ενός βιβλίου το οποίο μετράει ήδη εννέα χρόνια ζωής. Η παρουσία του με φέρνει πίσω στα θρανία της τρίτης γυμνασίου, στην πρώτη επαφή μου με την τραγική ποίηση διά μέσου της  '' Ελένης'' του Ευριπίδη. Ανατρέχοντας στις σελίδες του ασυναίσθητα μου έρχονται στο νού ο αριστοτελικός ορισμός της τραγωδίας και μερικές σκόρπιες χρονολογίες. Τωόντι λυπηρό! Αν δεν είχα ασχοληθεί περαιτέρω και αν δεν ήταν το αντικείμενο των σπουδών μου αυτά τα δύο θα ήταν το μόνο απότοκο εκείνης της προσέγγισης. Συλλογιζόμενη τα παραπάνω στα αυτιά μου ηχούν οι δύο ερωτήσεις των μαθητικών μου χρόνων : << Τί μας διδάσκει η τραγωδία ; >>, << τί θέλει να πει ο ποιητής ; >>. Κάθε φορά που με ρωτούσαν ερχόμουν σε αμηχανία όχι διότι δεν ήμουν σε θέση να απαντήσω αλλά διότι δεν μπορούσα να αναφερθώ σε ένα μεμονωμένο δίδαγμα ή σε ένα μονοσήμαντο νόημα. Γνωρίζω βέβαια ότι υπάρχει ένας βασικός άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται το κεντρικό μήνυμα. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη μας ότι το θέατρο στο οποίο συγκαταλέγεται το τραγικό είδος  μηνύει, αναπαριστά δηλαδή χαρακτήρες και συμπεριφορές. Είναι ένα αμάλγαμα σκέψεων και ιδεών το οποίο δύσκολα διαχωρίζεται. Για να εισχωρήσεις στο ενιαίο αυτό σύνολο οφείλεις να αφεθείς στο κείμενο, να κατανοήσεις τον συγγραφέα και να απαρνηθείς για κάποιο διάστημα την ταυτότητά σου.

  Προβαίνοντας στο συγκεκριμένο εγχείρημα γίνεσαι μέτοχος ενός αλλότριου κόσμου. Μίας ιδιαίτερης κοσμοθεωρίας όπου οι αντιθέσεις αμβλύνονται, η ετερότητα εξαλείφεται, ο χώρος και ο χρόνος δεν υφίστανται. Με την ασφάλεια λοιπόν, που σου παρέχει ο ρόλος του αναγνώστη ή του θεατή αποπειράσαι να οριοθετήσεις την σχέση με το θείο, να συμβιβαστείς εν ολίγοις με την φθαρτή σου φύση. Μπροστά στο απροσδόκητο άλλοτε αγωνίζεσαι δείχνοντας εμπιστοσύνη στις ενέργειες σου και άλλοτε παραιτήσαι αναπολώντας την πρότερη ευτυχία σου. Ακολουθείς την πορεία του έργου και βιώνεις το αδιέξοδο των θεατρικών προσώπων, υιοθετείς την νοοτροπία τους, καθίστασαι εν τέλει κοινωνός της ψυχοσύνθεσή τους. Η απεικόνιση ή η ανάγνωση των παθών επαληθεύει τους δικούς σου τυχόν φόβους και αδυναμίες, με επακόλουθο να συνειδητοποιείς τον δεσμό που σας ενώνει. Πρόκειται για μία διπολική σχέση, για έναν ατέρμονο διάλογο που βασίζεται στην αμοιβαιότητα. Οι πεποιθήσεις και οι εμπειρίες σου εμπλουτίζουν τις προθέσεις των χαρακτήρων ενώ η στάση των δεύτερων φωτίζει τα κίνητρα και τις αποφάσεις σου.

    Παρόλο που έχουν μεσολαβήσει τόσοι αιώνες στο πέρασμα των οποίων έχουν συμβεί σημαντικές αλλαγές σε επίπεδο ιστορικών, πολιτικών, κοινωνικών συνθηκών αισθήματα όπως το μίσος, η ζήλια, η αλαζονεία, η υπερβολική αγάπη, η υπέρμετρη αφοσίωση ή ο πόνος έχουν παραμείνει αναλλοίωτα. Δεν είναι ορθό επομένως να αντιμετωπίζουμε την τραγωδία σαν κάτι το απόμακρο αλλά σαν κάτι το πολύ οικείο. Σαν ένα μέσο που μας οδηγεί στην αυτογνωσία και στην εσωτερικότητα . Έχοντας παραφράσει το απόφθεγμα ( Σκέφτομαι άρα υπάρχω) το οποίο αποδίδεται στον Γάλλο φιλόσοφο και επιστήμονα Ρενέ Ντεκάρτ θέλω να υπενθυμίσω ότι δεν είναι αναγκαίο να διαμελίζουμε το αρχαίο κείμενο προκειμένου να ανιχνεύσουμε μία κατ΄επίφαση διδαχή. 

    Η λειτουργία της τραγωδίας δεν επισημαίνεται στη διδασκαλία αλλά στον προβληματισμό.

Παράλληλα με την εμφάνιση της φιλοσοφίας οι τραγικοί δεν επιθυμούν να προσφέρουν έτοιμες κατευθυντήριες οδούς. Άλλωστε η ενέργεια αυτή θα ήταν ανέφικτη. Τα ζητήματα τα οποία θίγουν δεν είναι δυνατό να είναι αποδέκτες μίας και μονόπλευρης οπτικής. Σύμφωνα με τα όσα προηγήθηκαν η προσωπική συνεισφορά του καθένα έγκειται στην πνευματική προσήλωση και εγρήγορση. Με το να εντοπίζεις τους τιθέμενους στοχασμούς και τις ενυπάρχουσες συναισθηματικές φορτίσεις τείνεις να πλησιάσεις τον σκοπό και τις βλέψεις του εκάστοτε ποιητή .

Ηλέκτρα : Τρεις εκδοχές του ίδιου Προσώπου

Το όνομά μου Ηλέκτρα και η γενιά μου βασιλική. Είμαι η κόρη του Αγαμέμνονα και η αδελφή του Ορέστη. Αυτός είναι ο προσδιορισμός της ταυτότητάς μου. Με τις δύο αυτές ιδιότητες με έχετε γνωρίσει, με τις δύο αυτές ιδιότητες σας παρουσιάζω τον εαυτό μου. Ανήκω και εγώ στα πρόσωπα του μύθου τα οποία διαπραγματεύεται η τραγωδία. Αποτελώ αντικείμενο συγγραφής και των τριών τραγικών. Ο καθένας τους μου χάρισε ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία, φρόνημα και παρουσιαστικό. Η μορφή μου κάθε φορά ζωντανεύει σε διαφορετικό περιβάλλον, ενδύεται με προθέσεις και συμπεριφορές που προσιδιάζουν στην εκάστοτε περίπτωση. Τώρα εδώ μπροστά σας θα υποδυθώ εκ των υστέρων τους ρόλους της θεατρικής μου πορείας. Σταθμός πρώτος οι Χοηφόροι του Αισχύλου. Θα με δείτε κάπου ανάμεσα στον όμιλο των αιχμάλωτων γυναικών της Τροίας να κρατάω και εγώ στα χέρια μου τις προσφορές που προορίζονται για τον πατέρα. Πορεύομαι στο μνήμα χωρίς να είμαι σίγουρη για το τι είναι ηθικά πρέπον να προσευχηθώ. Απευθύνομαι στον χορό, με καθοδηγεί και ακολουθώ τις προτροπές του. Ζητάω την επιστροφή του Ορέστη και μέσω αυτού την δίκαιη τιμωρία του παράνομου ζεύγους. Εσείς έχετε αντιληφθεί την παρουσία του από την αρχή του έργου, για μένα χρειάστηκε μονάχα μία πλεξίδα από τα μαλλιά και κάποιες πατημασιές για να καταλάβω ότι βρίσκεται κοντά. ΄Ηταν ο μόνος που ποθούσα να αντικρίσω και ο πρώτος που μου ήρθε στο νού. Εμφανίζεται μαζί με τον έμπιστο φίλο του Πυλάδη, τον αναγνωρίζω και αρχίζουμε μαζί τις επικλήσεις στον  Αγαμέμνονα .Ο Χορός, ο Ορέστης και εγώ, τρείς φωνές σε μία. Το σχέδιο τίθεται σε εφαρμογή και από τον τάφο μεταφερόμαστε στο ανάκτορο. Υπακούμε στον Φοίβο βάζοντας και εμείς με την σειρά μας ένα λιθαράκι στην αλυσίδα της ανταποδοτικής δικαιοσύνης. Εν τέλει κατόρθωσα να διατηρήσω τα χέρια μου καθαρά αφού η συμμετοχή μου στα γεγονότα ήταν αμυδρή.  

Πριν προλάβουν να εμφανιστούν οι Ερινύες με σκοπό να καταδιώξουν τον υπεύθυνο του φόνου ,  Εξέρχομαι,

Αφού στην τραγωδία του Σοφοκλή που φέρει το όνομά μου εμφανίζομαι μπροστά στις θύρες του οίκου. Αυτός είναι ο τόπος δράσης μου. Κάθομαι και πενθώ ανοιχτά ,δεν κρύβομαι πλέον.  Βγαίνω έξω και θρηνώ για τις επικρατούσες συνθήκες, για την μορφή της εξουσίας και για τις άνομες πράξεις των σφετεριστών του θρόνου. Ο θρήνος μου εξελίσσεται σε διαμαρτυρία και η αντίδρασή μου σε αναζήτηση αξιών που υπερέχουν του ατομικού ζητήματος. Έχω συναίσθηση του ότι παραφέρομαι, μου το υπενθυμίζουν οι παραινέσεις των ελεύθερων Μυκηναίων γυναικών και ο αντίποδας του χαρακτήρα μου, η Χρυσόθεμις. Η γνώση δεν είναι δυνατόν να με συγκρατήσει στην ανοιχτή αντιπαράθεση με την μητέρα μου. Εκφράζομαι με λόγια τα οποία υπερβαίνουν τα όρια, όμως με αυτόν τον τρόπο αναδεικνύω την ανεπάρκεια των επιχειρημάτων της. Δεν είμαι από την αρχή μέτοχος του σχεδίου και έτσι έχετε την δυνατότητα να βιώσετε το προσωπικό συναίσθημα του πόνου. Αναλαμβάνω τον ρόλο της τροφού που συναντήσαμε στις Χοηφόρους και η υδρία γίνεται για μένα το άψυχο σώμα του αγαπημένου αδελφού. Δεν έχω πλέον να περιμένω ή να ελπίζω σε κάτι. Αυτή εδώ την στιγμή, ολομόναχη αποφασίζω να δράσω αδιαφορώντας για το αποτελέσμα, θα σκοτώσω εγώ η ίδια τον Αίγισθο! Προτιμώ να χαθώ υπερασπιζόμενη όσα πρεσβεύω παρά να διάγω βίο επονείδιστο υπηρετώντας τους αίτιους των συμφορών μου. Τη λύπη όμως διαδέχεται η χαρά όταν συνειδητοποιώ το μη αληθινό της αγγελίας του θανάτου. Δεν υλοποιώ την επιθυμία μου αλλά είναι αργά να γυρίσω πίσω, να λησμονήσω τα όσα υπέφερα. Στέκομαι στην πόρτα σαν άγγελος που σχολίαζει τα διαδραματιζόμενα. Η φωνή μου κινεί τον Ορέστη, δεν συμμερίζομαι τις παρακλήσεις της μητέρας, η φύση μου έχει πλέον αλλοιωθεί. Σα να είμαι εγώ ο θύτης παίρνω πίσω την ηθική τιμή που μου είχε στερήσει. Ο χορός εγκαταλείπει την ορχήστρα, οι δύο εραστές κείτονται νεκροί στο ίδιο τραπέζι στο οποίο φόνευσαν τον νόμιμο βασιλιά της πόλης. Ο γιός του Αγαμέμνονα είναι ακόμη μέσα. Εγώ εξακολουθώ να είμαι στο τόπο δράσης μου. Θα με συναντάτε πάντα εκεί και εγώ θα σας υποδέχομαι για να σας εισάγω στον δικό μου δραματικό κόσμο. 

Είναι όμως καιρός να μεταφερθούμε έστω και νοητά σε ένα αγρόκτημα κάπου στην Αργολίδα. Εισερχόμαστε στην τραγωδία του Ευριπίδη '' Ηλέκτρα '', στην οποία είμαι παντρεμένη παρά την θέλησή μου με έναν φτωχό γεωργό. Στο δράμα αυτό επιθυμώ την αρμόζουσα κοινωνική θέση την οποία συνειδητά είχα απαρνηθεί προηγουμένως. Τόσο οι αγρότισσες γυναίκες της περιοχής όσο και ο σύζυγός μου τονίζουν την απρεπή ποιότητα του βίου μου. Μου είναι αδιανόητο να αποδεχτώ την πτώση της ύπαρξής μου. Δεν μπορώ να συμμετάσχω στην επικείμενη εορτή, αισθάνομαι ότι δεν ανήκω στον κύκλο του χορού. Είμαι ελεύθερη αλλά έχω χάσει τα δικαιώματα της καταγωγής μου.  Συνδιαλέγομαι με τον Ορέστη χωρίς να έχω εξακριβώσει το ποιός είναι. Χάρη στην παρατηρητικότητα του γηραιού θεράποντα γνωστοποιείται η ταυτότητά του. Προχωρούμε από κοινού στην εκτέλεση του σχεδίου στο οποίο η συνεισφορά μου είναι μεγάλη, εξαπατώ και παρασύρω την Κλυταιμήστρα στο οίκημα. Τώρα στην αρχή του τέλους, τοποθετημένοι πάνω από τα δύο αυτά πτώματα θυμόμαστε την παραμικρή λεπτομέρεια. Οι τύψεις μας βαραίνουν, λυγίζουμε συλλογιζόμενοι την άνομη πράξη μας. Σαν άλλος Πυλάδης εγώ εμψύχωσα τον αδελφό μου, δεν με άγγιξαν τα παρακάλια της μητέρας ούτε ο διαλλακτικός της τόνος. Σκεφτόμενη τα όσα συνέβησαν αντιλαμβάνομαι την ακραία πτυχή των αισθημάτων μου . Δεν δίστασα να βγάλω όλο το μίσος μου πάνω στο νεκρό σώμα του γιού του Θυέστη και να κρατήσω και εγώ το ξίφος. Το μυαλό μου στοιχειώνει η ίδια ανελέητη ερώτηση : Κάναμε αυτό που πράγματι ήταν ορθό ; Αν με ρωτούσατε πριν τον φόνο θα σας έγνεφα θετικά. Ήμασταν παραγκωνισμένοι από την πατρική περιουσία, το δίκαιο ήταν με το μέρος μας, έπρεπε να τιμωρήσουμε τους ενόχους και να επανακτήσουμε όλα όσα παράνομα καρπώθηκε ο Αίγισθος και τα οποία συνοψίζονται στην λέξη τιμή. Ασήκωτο όμως φορτίο στα αλήθεια το βάρος της ενοχής.  Από το ψυχικό αυτό αδιέξοδο θα μας απαλλάξουν οι Διόσκουροι. Για μία ακόμη φορά ο Ευριπίδης θα γλιτώσει τους ήρωες του με την άφιξη των από μηχανής θεών. Δεν θα μάθετε ποτέ ποιά θα ήταν η δική μου αντίδραση στα τεκταινόμενα. Η τραγωδία τελειώνει όπως αρχίζει το πάθος των ηρώων, με την παρουσία μίας θεότητας.

Παρακολουθήσατε μαζί με εμένα τρείς εκδοχές του ίδιου προσώπου. Προσπαθήσατε να μάθετε τα κίνητρα, τον τρόπο σκέψης του και τους λόγους που το οδήγησαν στη λήψη αυτής της απόφασης.

Στη πρώτη σας επαφή με χαρακτηρίσατε ως μια γυναίκα διστακτική η οποία φοβάται να αναλάβει την ευθύνη, αργότερα διαπιστώσατε ότι είμαι ένα άτομο δυναμικό, αφοσιωμένο στο καθήκον το οποίο γνωρίζει τι θέλει και είναι σίγουρο για τις ενέργειές του. Εν κατακλείδι μετασχηματίστηκα σε μια προσωπικότητα που ενώ αποζητά την εκδίκηση κάμπτεται από τις συνέπειες της βούλησής της.

Στο σημείο αυτό της αφήγησης, στην άκρη της ιστορίας εγκαταλείπω το θεατρικό μου προσωπείο, γίνομαι ένας ανώνυμος άνθρωπος που αναπαριστά την κάθε δυνατή στάση Ζωής . . . .

Συνομιλώντας με τον Ηρόδοτο τον 21ον Αιώνα

'' Σε σκοτεινές εποχές θα τραγουδάμε ακόμα ;
  Ναι, θα τραγουδάμε για τις σκοτεινές εποχές ! ''

 Κάθε βήμα αντιστοιχεί σε μία σκέψη, κάθε σκέψη σε ένα γεγονός, κάθε γεγονός σε έναν άνθρωπο. Τα βήματά μου με έφεραν μπροστά σε εκείνον. Κάθεται μόνος σε ένα παγκάκι, στα χέρια του κρατάει το Ημερόλογιο Καταστρώματος Β΄ του Σεφέρη. Μπορεί να έχουν μεσολαβήσει αιώνες αλλά η απόσταση που μας χωρίζει είναι μηδαμινή !  Αντιλαμβάνεται την παρουσία μου, αφήνει το βιβλίο και λέει : '' Λίγες οι νύχτες με φεγγάρι που μ'άρεσαν ''. Χαμογελάω και τον πλησιάζω περισσότερο:

-  Ελπίζω να μην  άργησα. 
- Αναρωτιέσαι αν άργησες ! Για μένα ο χρόνος δεν ισχύει, δεν υπάρχει αργά ή νωρίς. Οι δείχτες του ρολογιού έχουν σταματήσει. Σημασία έχει αν για σένα άργησες. 
- Νομίζω ότι ο καιρός είναι ο κατάλληλος. 
- Ακούω λοιπόν. 
- Τί είναι Ιστορία ; 
- Ενδιαφέρουσα ερώτηση ! Τί είναι Ιστορία ! Θα σου απαντήσω έχοντας ως βάση τα δικά μου κριτήρια, τα πολιτικά και κοινωνικά συμφραζόμενα της εποχής στην οποία εγώ έζησα. Σας παρατηρώ από μικρά παιδιά να προσπαθείτε να αποστηθίσετε χρονολογίες, ιστορικά γεγονότα και ονόματα σπουδαίων προσωπικοτήτων. Κοπιάζετε να τα μάθετε για να τα ξεχάσετε με τόση ευκολία. Για μένα αυτό δεν είναι Ιστορίη. Ξεγελάτε τους εαυτούς σας με ένα πρόχειρο αποτέλεσμα. Αυτό δεν είναι έρευνα ,δεν είναι γνώση. Γνώση είναι να είσαι ο ίδιος παρών στα διαδραματιζόμενα και αν αυτό δεν είναι εφικτό, γνώση είναι να εξακριβώνεις και να ελέγχεις τις πηγές που έχεις στην διάθεσή σου. Μόνο με αυτόν τον τρόπο είναι δυνατόν να βρείς τις αιτίες και να γίνεις μέτοχος στην αλήθεια που δεν μπορεί να λησμονηθεί. 
- Και οι αιτίες σε ποιόν καταλογίζονται ; 
- Στους ανθρώπους βέβαια. Πίσω από κάθε συμβάν κρύβεται η ενέργεια ενός προσώπου. Η Ιστορία γράφεται από τις πράξεις και τα κίνητρα των ατόμων,  γράφεται και διαβάζεται εκ των υστέρων .
- Εκ των υστέρων ; 
- Ναι. Έργο μας είναι να παρατηρούμε την ζωή όσο και αν σου φαίνεται παράδοξο. Παρατηρούμε και καταλήγουμε σε ευλογοφανή συμπεράσματα. Προσέχουμε τις κινήσεις των ανθρώπων και ειδικότερα τις κινήσεις εκείνων που έχουν εξουσία. Αν το δοκιμάσεις και εσύ θα δείς και θα κατανοήσεις την πορεία όλων των πόλεων, την άνοδο και την πτώση τους. Θα συνειδητοποιήσεις πως μία δράση ή ακόμη και σκέψη ενός ηγέτη έχει την ικανότητα να επηρεάσει τους πολίτες στο σύνολο τους. 
- Έχουν θέση οι νουβέλες και τα ανέκδοτα σ΄ αυτήν την παρατήρηση ; 
- '' Κι α σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές είναι γιατί τ΄ακούς γλυκότερα,κι η φρίκη δεν κουβεντιάζεται γιατί είναι ζωντανή, γιατί είναι αμίλητη και προχωράει, στάζει τη μέρα, στάζει στον ύπνο μνησιπήμων πόνος. '' γράφει ο ποιητής. Πέρα από αυτό, οι νουβέλες και τα ανέκδοτα είναι ένα αφηγηματικό μέσο για να συνδέσω το παρόν με το παρελθόν. Μέσα από αυτά  διαφαίνονται ποιοί είναι οι δράστες, ποιά τα θύματα και ποιοί τελικά οι αποδέκτες της Ουράνιας οργής. Το μέλλον έχει ήδη προδιαγραφεί από τις παρελθούσες καταστάσεις .
- Και οι παρεκβάσεις έχουν θέση ; 
- Προέρχομαι από γενιά λαογράφων και γεωγράφων. Τώρα ανακαλύπτουμε τον τότε γνωστό μας κόσμο. Επιχειρούμε να διαχωρίσουμε τις μυθολογικές εκδοχές και να βρούμε το πραγματικό σημείο της εκάστοτε διήγησης. Οδηγός μας σε αυτό το εγχείρημα είναι εν μέρει ο Όμηρος . Για να το επιτύχουμε όμως, οφείλουμε να επισκεπτόμαστε πολλές περιοχές, να συγκρίνουμε τις αλλότριες προς εμάς γλώσσες, θρησκευτικές συνήθειες και συμπεριφορές. Στο έργο μου όπως είδες καταγράφονται τα ήθη και οι νοοτροπίες τόσων λαών προκειμένου να καταλάβουμε τον τρόπο με τον οποίο δρούν και αποφασίζουν. Μέσα από τη σύγκριση φωτίζεται η διαφορετικότητα και μέσα από την διαφορετικότητα γινόμαστε συνειδότες των δικών μας πεποιθήσεων . 
- Και ποιός ο Ρόλος των θεών ; 
- Οι θεοί αντιπροσωπεύουν τον μηχανισμό με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο και τον προορισμό τους σε αυτόν. Στο πρώτο μου βιβλίο σύμφωνα με τον χωρισμό των Αλεξανδρινών μελετητών, αναφέρω ότι το θείον είναι φθονερόν και ταραχώδες. Με αυτήν την φράση δεν υποστηρίζω ότι η θεότητα είναι ζηλότυπη και φθονεί τον θνητό. Κάθε άλλο. Εμείς οι ίδιοι της έχουμε αποδώσει αυτον τον χαρακτηρισμό και την ιδιότητα. Στην προσπάθεια μας να ερμηνεύσουμε τις ανατροπές της τύχης ανακαλύπτουμε πίσω από κάθε απροσδόκητο, το χέρι κάποιου θεού, την παρέμβαση μίας ανώτερης θε'ι'κής δύναμης, η οποία υπερέχει της θνητής μας όρασης. Αισθανόμαστε ασφαλείς και ενοχικοί ταυτόχρονα με την προοπτική ότι ανήκουμε σε ένα ευρύτερο νομοτελειακό σχέδιο. Ζώντας σε αυτό δεχόμαστε την τιμωρία ακόμη και μέσα από τους απογόνους  και περιμένουμε να ονομαστούμε ευτυχείς μονάχα όταν δούμε το τέλος του βίου .
-  Αναλύεις την Ιστορία με ορολογία τραγωδίας ;
- Αν εννοείς ότι εκφράζω τις αντιλήψεις των περισσότερων ανθρώπων, τους φόβους τους και το απρόσμενο της μοίρας, τότε ναι, ομοιάζω και εγώ με τους τραγικούς. Ζούμε περίπου στην ίδια εποχή , ερχόμαστε αντιμέτωποι με όμοιους προβληματισμούς , το μόνο που αλλάζει είναι το πρίσμα της οπτικής και ο σκοπός της συγγραφής.   Όμως αρκετά για απόψε !  Πρέπει να επιστρέψω !
- Φεύγεις ; 
'' Λίγες οι νύχτες με φεγγάρι που μ΄ αρέσουν  '' είπε και έφυγε. Έμεινα πίσω να σκέφτομαι τα όσα λέχθηκαν  .

'' Τίποτα δεν τελείωσε ... Τίποτα δεν τελειώνει ...... Ξαναγυρίζω σε μία ιστορία που άφησα να γλιστράει στο παρελθόν ... να χάνει σε διαύγεια από τη σκόνη του χρόνου...... κι έπειτα αλλά απρόσμενα...... κάποια στιγμή επιστρέφει ..... σαν Όνειρο ....
Στη Σκόνη του Χρόνου που πέφτει πάνω σ' όλα ....  Μικρά και Μεγάλα ! ''    
  
 
 


 

  
  


   

Μήδεια : Μία γυναίκα που Σκέφτεται και Πράττει Πολλά !

'' Δώστε, ω παιδιά το δεξί χέρι, δώστε να το σφίξει η μάνα σας. Ω χέρι αγαπημένο, χείλη πολυαγαπημένα, σχήμα και πρόσωπο ευγενικών παιδιών .''

Πώς έφτασα ως εδώ δεν το γνωρίζω! Κοιτάω τα παιδιά μου ξέροντας ότι σε λίγο δεν θα υπάρχουν πια.  Σε λίγο εγώ ή ίδια με αυτό το δεξί χέρι θα τα σκοτώσω. Με το ίδιο χέρι  με το οποίο συνέτρεξα τον πατέρα τους . Με το ίδιο χέρι στο οποίο ο πατέρας τους μου ορκίστηκε αιώνια πίστη και αφοσίωση. Πώς έφτασα ως εδώ δεν το γνωρίζω! Κάθε τόσο επαναλαμβάνω αυτή την φράση μήπως ξεγελάσω τον εαυτό μου, μήπως και λησμονήσω τις αιτίες όλων μου των δεινών. Μάταια όμως όσα και να επιχείρησα. Μέσα μας κρύβεται η αλήθεια. Εμείς είμαστε η αλήθεια. Όσο περισσότερο προσπαθούμε να την καταχωνιάσουμε άλλο τόσο εκείνη ανέρχεται στην επιφάνεια. Μας καταδυναστεύει, μας έχει υποχείριά της, μας γεμίζει με ευθύνες και δεν φεύγει μέχρι να τις αναλάβουμε.

Σα να έγινε σήμερα θυμάμαι την ημέρα που έφυγα από την Κολχίδα μαζί με τον Ιάσονα. Τον ερωτευτήκα, τον βοήθησα, για εκείνον πρόδωσα πατέρα και σπίτι, θανάτωσα τον δικό μου αδελφό. Με πολλή προθυμία παρά γνώση χάλασα τον Πελία με τα χέρια των ίδιων των παιδιών του.  

Τώρα εδώ μόνη και από τους φίλους προδομένη κάθομαι και συλλογίζομαι το Γιατί ! Άλλοι προδίδουν και φονεύουν για τα χρήματα, άλλοι γιά την δόξα και άλλοι για τον έρωτα. Πολύ ορθά είπε ο Ιάσων ότι θεωρεί την Αφροδίτη μοναδικό σωτήρα στο αρμένισμά του. Αυτή με έκανε να τον ερωτευτώ, αυτή τον γλίτωσε, εγώ απλώς πλήρωσα το αντίτιμο της διαφυγής του.

Πολλοί ίσως να αναρωτιέστε πώς είναι δυνατόν μία γυναίκα να τα κάνει όλα αυτά γιά έναν άνδρα. Πώς μπορεί εκείνους που δεν έπρεπε να βλάψει να τους κάνει εχθρούς της για το χατίρι ενός έρωτα.

Αυτός όμως ήταν το Πάν για μένα. - Εγώ το ξέρω ! Ήταν ο συζυγός μου, μα τώρα αποδείχτηκε ο χειρότερος μέσα στους ανθρώπους. Το μόνο που επιθυμώ είναι η εκδίκηση, ο πόνος και ας χαθώ μετά, ας βουλιάξει το σπίτι, δεν με  Ενδιαφέρει ! Γνωρίζω ότι  θα αγνοήσετε τα λόγια μου και θα τα  θεωρήσετε φοβέρες του αέρα. Πριν όμως επαναπαυθείτε  στα στεγανά της ασφάλειας σας, εγώ η Μήδεια σας βεβαιώνω ότι μπορεί η γυναίκα από την φύση της να φοβάται, να δειλιάζει μα αν η αδικία γίνει στον γάμο της τότε μπορεί να μεταμορφωθεί στην πιο φόνισσα ψυχή.

Στέκομαι ένα βήμα πριν από το έργο μου και δεν ξέρω ποιό προσωπείο να φορέσω. Αυτό της ερωτευμένης γυναίκας, αυτό της κόρης του Ήλιου, αυτό της μητέρας που αγαπάει τα παιδιά της, ή μήπως του ανθρώπου που γεννήθηκε πολύξερος και κατέχει την γνώση ; Θα τα φορέσω όλα γιατί όλα αυτά είμαι Εγώ. Ήδη από το όνομά μου διαφαίνεται το ήθος και η συμπεριφορά μου . Είμαι μία γυναίκα που  μήδεται (σκέφτεται) πολλά . Έτσι πλάστηκα, έτσι το θέλησε ο δημιουργός μου και εγώ υπέκυψα σε αυτόν.

Παράξενο που είναι ! Εγώ μία γυναίκα και δή Βάρβαρη να μιλώ σε εσάς για όρκους, για ανταποδοτική δικαιοσύνη, για κώδικα τιμής και για τις συνθήκες διαβίωσης των γυναικών στην Ελλάδα. Ας πούμε και ας δεχτούμε όλοι ότι είναι ένα σπουδαίο εύρημα και μία ασφαλιστική δικλείδα του έμπνευστή μου, αλλιώς δε θα ήταν δυνατό να με ακούγατε να διαλαλώ τα πάθη του θηλυκού γένους και  ότι ''κάλλιο θα είχα τρείς φορές να σταθώ πλάι στην ασπίδα παρά μία μονάχα να γεννήσω''. Αυτό είναι το μόνο ειλικρινές. Πάντα στην ζωή μας έχουμε έναν κύριο, πρώτα τον πατέρα μας και στη συνέχεια τον σύζυγό μας. Όλη η ζωή μας μία Γενική Κτητική . Στην αρχή μαθαίνουμε να ζούμε με αυτή , αργότερα την αποδεχόμαστε και στο τέλος γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι μας. Μερικές φορές όμως όταν η αδικία γίνεται αφόρητη, απορρίπτουμε τον προορισμό μάς και εξεγειρόμαστε με οποιοδήποτε τίμημα .

Εμπρός  ! Τα λόγια περισσεύουν. Καθυστερούμε και ο χρόνος φεύγει. Ήρθε η ώρα της δράσης. Το μυαλό εξουσιάζουν οι εικόνες των παιδιών μου, τα βλέπω να παίζουν ανέμελα, να γελούν. Τα αγαπάω δεν μπορώ να το πράξω.  Οι εχθροί μου όμως δεν με αφήνουν να ησυχάσω , τους φαντάζομαι να γελούν μαζί μου . Τί από τα δύο να διάλεξω την αγάπη ή την περηφάνια ; Αχ αυτός ο έρωτας χαμός για τους ανθρώπους!

Όλα τελείωσαν και τα γεγονότα πήραν τον δρόμο τους. Μία απόφαση και οι όροι αντιστράφηκαν. Έτσι απλά! Η Αργώ μας έσωσε, η Αργώ μας έφερε εδώ και μας αφάνισε. Ίσως οι καταστάσεις να ήταν διαφορερικές αν δεν ερχόσουν ποτέ στην Κολχίδα. Ίσως. Κανείς δεν ξέρει το τέλος του μέχρι να το δεί και να πεί έτσι έπρεπε να γίνει .

Σε παρατηρώ  από το άρμα είσαι έρημος και προδομένος.  Νιώθεις όπως ένιωσα, δεν έχεις κανένα , είσαι αβοήθητος, Σε εκδικήθηκα θυσιάζοντας ότι πολύτιμο είχα και είχες. Δεν είσαι σε θέση να εκτελέσεις τα σχέδια σου , δεν έχεις ισχύ, δεν έχεις απογόνους να συνεχίσουν τον οίκο σου, δεν έχεις γυναίκα να σου γεννήσει άλλους. Την σκότωσα πριν από αυτά μαζί με τον πατέρα της.  Σε Μηδένισα. Με πλήγωσες και σε πλήγωσα . Τώρα είμαστε και οι δυό ένα τίποτα, τα πάντα ένα τίποτα. Μία πνοή του ανέμου που πέρασε και εχαθή.  Ποιός έχει την ευθύνη ; Εγώ ; Εσύ ; ή  Ο  Παντεπόπτης Δίας που το αναπάντεχο έκανε πραγματικό ;

Πριν απαντήσετε κρατήστε στον νού σας ότι οι ποιητές γράφουν κατά το εικός ή το αναγκαίον για να γίνουμε και εμείς στις επόμενες γενιές τραγούδι Δοξασμένο:  

                             

                                          '' Έρωτα εσύ με περισσή όταν λαβώνεις δύναμη

                                           Μηδ΄όνομα καλό από σε  μηδ΄αρετή μπορεί να Βγεί . 

                                           Μα μετρημένα αν πορευτεί η Κύπριδα

                                           Άλλη σαν αυτή θεά δεν έχει Νοστιμιά !''

                                                                            
  

                                                                                 
                  

'' Η Μοναξιά τηs Αντιγόνης ''

Κατηφορίζω τη Βασιλίσσης Σοφίας αφήνοντας πίσω το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Τί έκθεση και αυτή ! Ομολογώ πως δεν περίμενα να με εντυπωσιάσει τόσο. '' Πνοή στην Πέτρα '' και η Βάσω Κατράκη επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο τον τίτλο. Μέσα από τα έργα της δίνει ζωή στον Ψαμμίτη λίθο και μέσα από το Άσπρο και το Μαύρο γινόμαστε μάρτυρες πανανθρώπινων και διαχρονικών αξιών, όπως αυτές αποτυπώνονται στους χαρακτικούς της πίνακες.
Σκεπτόμενη λοιπόν, τα έργα της έκθεσης μπαίνω στο μετρό, είναι ώρα αιχμής και έχει πολύ κόσμο. Οι περισσότεροι είναι άνθρωποι μόνοι, στριμωγμένοι ο ένας πλάι στον άλλον, που περιμένουν τον επόμενο συρμό. Η εικόνα αυτή μου δίνει το εφαλτήριο να θυμηθώ μία άλλη εικόνα και συγκεκριμένα έναν πίνακα, που μόλις πριν από μία ώρα διαπίστωσα την ύπαρξή του , τη '' Μοναξιά της Αντιγόνης ''. Όταν πρωτοείδα αυτό το έκθεμα το θαύμασα για την λιτότητα της έκφρασής του, για την γυναικεία μορφή, η οποία ενσαρκώνει την Προσωποποιημένη Μοναξιά. Όταν όμως επεξεργάστηκα εναργέστερα τον τίτλο συνειδητοποίησα ότι δεν πρόκειται για μία οποιαδήποτε γυναίκα αλλά για την Αντιγόνη. Την Αντιγόνη, την ηρωίδα του Σοφοκλή στην ομώνυμη τραγωδία του. Τον ισχυρισμό μου επαλήθευσε ο επόμενος πίνακας, ο οποίος τιτλοφορείτο ως '' Το Χρέος της Αντιγόνης '' .
Πάντοτε με απασχολούσε το πώς ένας σύγχρονος καλλιτέχνης μπορεί να αντιληφθεί τα δείγματα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και ειδικότερα το αρχαίο δράμα. Νομίζω ότι σε αυτόν τον προβληματισμό κομβικό σημείο αναφοράς θα αποτελεί η χαράκτρια Βάσω Κατράκη. Πράγματι, δεν θα ήταν δυνατόν να αποδώσει πιστότερα το είδος της τραγωδίας που ο Σοφοκλής συνέθεσε και  η οποία ονοματίζεται από την Jacqueline de Romilly ''Τραγωδία του Μοναχικού ήρωα''.
Ο Σοφοκλής παρουσιάζει τους ήρωές του, τα κύρια πρόσωπα του δράματος σε ένα υψηλότερο επίπεδο, το οποίο μας δίνει την δυνατότητα να εξακριβώσουμε την διαφορετικότητα και το ιδιότυπο της ιδιοσυγκρασίας των χαρακτήρων, στοιχεία που οδηγούν στην αντίθεση, την περιθωριοποίηση και τέλος στη μοναξιά. Τα πρόσωπα αυτά πρεσβεύουν αξίες και στάσεις ζωής κοινώς αποδεκτές, δύσκολα όμως εφαρμόσιμες. Γιά τον λόγο αυτόν νιώθουν ότι δεν τους καταλαβαίνει κανείς, αισθάνονται απομονωμένοι, αδικημένοι και έτσι την πιό κρίσιμη στιγμή αποφασίζουν να πορευτούν ολομόναχοι, προκειμένου να επιτύχουν τον σκοπό τους.
Τις σκέψεις μου διακόπτει ο συρμός που έρχεται. Προσπαθώ να βρώ μία θέση κοντά στην πόρτα γιά να βγώ εύκολα, σε τρείς στάσεις θα κατέβω. Μα τί έλεγα ; Α, ναι! για την μοναχική πορεία των Σοφόκλειων Ηρώων. Συλλογιζόμενη τα παραπάνω παρατηρώ τους ανθρώπους γύρω μου. Στο νού μου έρχονται όλες αυτές οι τραγικές φιγούρες. Μπροστά μου κάθεται η Αντιγόνη, παραβαίνοντας τις διαταγές του Κρέοντα και υπερασπιζόμενη το άγραφο δίκαιο και τα δικά της πιστεύω έθαψε τον αδελφό της,  Πολυνείκη. Τώρα περιμένει καρτερικά τον θάνατό της. Δίπλα σε αυτήν ο τυφλωμένος Οιδίπους  παρακαλεί για την εξορία του. Σε όλη του την ζωή έψαχνε να βρεί την αλήθεια . Κατάφερε να λύσει το αίνιγμα της Σφίγγας, κατάφερε να εντοπίσει τον αίτιο του μιάσματος της Θήβας, τώρα πιά δεν χρειάζεται την όρασή του. Όταν την είχε δεν ήταν σε θέση να δεί , τώρα στο σκοτάδι αντικρίζει την αλήθεια, έρχεται αντιμέτωπος μαζί της και την αποδέχεται.''  Έπαθα δεν έπραξα '' δηλώνει και αναχωρεί.
Στο απέναντι κάθισμα η ερωτευμένη Δηιάνειρα κρατάει στα χέρια της το ποτισμένο με ερωτικό φίλτρο μάλλινο ύφασμα.  Θα το προσφέρει στον άντρα της, Ηρακλή για να μείνει για πάντα μαζί της. Το ''για πάντα'' δεν θα έρθει ποτέ, το ερωτικό φίλτρο είναι δηλητήριο και εκείνη αμίλητη θα αυτοκτονήσει στο νυφικό της κρεβάτι. Ανοίγει η πόρτα και εισέρχεται ο Αίας . Δεν μπόρεσε ποτέ να αποδεχτεί τη νέα τάξη πραγμάτων, έμεινε πιστός στον παλαιό αριστοκρατικό κώδικα τιμής. Τώρα πια ανήκει και αυτός στην Αιωνιότητα. Στη μέση του βαγονιού ο Φιλοκτήτης που μετά βίας μπορεί να σταθεί όρθιος, διερωτάται αν θα πρέπει ή όχι να δώσει το τόξο του Ηρακλή στον Νεοπτόλεμο. Να τον εμπιστευθεί ; Είναι νωρίς ακόμη και ο από μηχανής θεός θα αργήσει να έρθει. Ο διπλανός του, ο γερασμένος πια Οιδίπους ετοιμάζεται να κατέβει. Ύστερα από τόσα χρόνια εξορίας με μόνο συμπαραστάτη τη κόρη του, Αντιγόνη εξιλεώνεται και καθαίρεται στα μάτια θεών και ανθρώπων. Μαζί του θα κατέβω και εγώ, πρέπει να προλάβω την ανταπόκριση.
Κάπου ανάμεσα στο πλήθος ξεχωρίζω την Ηλέκτρα θρηνεί και διαμαρτύρεται για την ισχύουσα κατάσταση του οίκου της , πρεσβεύοντας αναλλοίωτες ηθικές αξίες, επαναστατεί. Πριν λίγο έμαθε για τον θάνατο του αδελφού της, Ορέστη. Τη βλέπω, είναι πρόθυμη να πράξει ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Θέλω να μάθω τί θα γίνει όμως δεν θα την ακολουθήσω, θα περιμένω τον δικό μου προορισμό  άλλωστε ΄΄ το ξέρω πως ο καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα, μονάχος στην δόξα και στο θάνατο. Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν Ωφελεί. Άφησέ με να έρθω μαζί σου ; ! 

Αισχύλου, Αγαμέμνων : Τόσο Οικείος και τόσο Ξένος !

Ξεφυλλίζω τον Αγαμέμνονα και στέκομαι σε μία φράση γραμμένη βιαστικά, πρόχειρα , που μετά βίας διακρίνεται :<< Ουδείς εκών κακός>>. Γέλασα και σκέφτηκα ότι θα ήταν μία πρώτης τάξεως δικαιολογία αν βέβαια ο Αγαμέμνων γνώριζε τον Σωκράτη και αν ο Αισχύλος ζούσε στο τέλος και όχι στην αρχή του πέμπτου αιώνα π.χ . <<Ουδείς εκών κακός>> και οι στίχοι χάνουν την υλική μορφή τους γίνονται φωνές ανθρώπων , που αντηχούν μέσα στο θέατρο του Διονύσου το 458 π.χ . Ο Φύλαξ ανοίγει το δράμα και μέσα από τον μονόλογο του πληροφορούμαστε ότι ο οίκος των Ατρειδών βρίσκεται σε κρίση και ότι η εξουσία βρίσκεται στα χέρια της Κλυταιμήστρας . Πάνω στη στέγη τον ακούμε να λέει :<<Γιατί με αυτόν τον τρόπο εξουσιάζει ελπίζοντας η καρδιά της ανδρόβουλης γυναίκας >> . Περιμένει την έλευση της ποθητής φρυκτωρίας και μαζί με αυτόν χαιρόμαστε και εμείς όταν βλέπουμε το νυκτερινό σημάδι , Χαιρόμαστε για την επιστροφή του βασιλιά όμως την καρδιά μας κυριεύει ένας αόρατος φόβος όταν στρέφεται προς το μέρος μας και με υπαινικτικό ύφος αναφωνεί :<<Για τα άλλα σιωπώ. Μεγάλο βόδι ανέβηκε στην γλώσσα μου, ο οίκος αυτός αν ήταν δυνατόν να λάβει φωνή σαφέστατα θα τα έλεγε >>.
Από την πάροδο εισέρχεται με αργό βηματισμό ο χορός , παίρνει την θέση του στην ορχήστρα και άδει άσματα, τα οποία ανάγονται στο απώτερο παρελθόν και μας βοηθάει να κατανοήσουμε το παρόν και το μέλλον. Κάπου μέσα στο άσμα διακρίνουμε : << και είναι όπου είναι τώρα , και πραγματοποιείται σε αυτό που θα έρθει>> . Στον νού μας έρχεται ο Αλέξανδρος, ο Ξένιος Ζεύς και η ανταποδοτική δικαιοσύνη . Πέρα από αυτά σκεφτόμαστε και τον Αγαμέμνονα και στα χείλη μας κρέμεται ένα εναγώνιο ερώτημα που μάταια γυρεύει απάντηση .'' Άραγε, και το τέλος του Αγαμέμνονα θα είναι ανάλογο με την μοίρα και την πράξη του'' ; Το παρελθόν προαναγγέλλει το μελλόν και μας καλεί να το προσέξουμε.
Βλέπουν τις θυσίες, αγωνιούν, θέλουν να μάθουν, θέλουν να αλλάξει η δεδομένη κατάσταση. Ο όμιλος των γερόντων γνωρίζει τα πραγματικά γεγονότα, είναι ''κύριος θροείν'', τον ακούμε και προσπαθούμε να ιχνηλατήσουμε στην αρχή της ιστορίας και να μάθουμε ποιά είναι η<< θυσία ή άλλη >> η οποία χαρακτηρίζεται ώς οικονόμος δολία. Σιγά σιγά συνειδητοποιούμε ότι είχε θυσιαστεί η Ιφιγένεια και ότι ο γιός του Ατρέα είχε προειδοποιηθεί και για την θυσία αλλά και γιά μία άλλη ενδεχόμενη αντίδραση , γιά μία Μήνιν τεκνόποινον. Η προφητεία του Κάλχαντα , τα λόγια του χορού <<γιατί τους θνητούς γεμίζει θράσος αυτή η αμαρτία που σκέφτεται αισχρά και που γεννά τα πρώτα σφάλματα >> και αυτό το ''πάθει μάθος'', σήματα φωτεινά, φάροι που προειδοποιούν για όσα θα έρθουν. Όλοι το φοβόμαστε, όλοι το υποθέτουμε κανένας μας όμως δεν θέλει να το πιστέψει. Και πρίν προλάβει η ανησυχία να λησμονηθεί φεύγουμε από το θέατρο, μεταφερόμαστε στην Αυλίδα, γινόμαστε μάρτυρες και εμείς της θυσίας, ακούμε και εμείς τις φωνές της Ιφιγένειας μέσα στο ανάκτορο, νιώθουμε και εμείς θύτες και θύματα ταυτόχρονα.
Μα να αυτή που προσμέναμε, προβάλλει στην θύρα του οίκου αγέρωχη. Με περισσή χαρά και ανακούφιση μας περιγράφει την πορεία της φρυκτωρίας και μας αφήνει να αναρωτιόμαστε γιά τα αισθήματά της όταν και η ίδια αγωνιά γιά τις πράξεις του συζύγου της.  Στη μέση της ορχήστρας ο Αργυραμοιβός Άρης ζωντανεύει μέσα από το τραγούδι και μας θυμίζει την φθαρτή μας φύση. Άραγε γιατί όλοι αυτοί οι πόλεμοι ; γιατί όλα αυτά τα δεινά ; ποιός θα μας πεί την αιτία; ποιός θα αναλάβει την ευθύνη ή καλύτερα ποιός έχει την ευθύνη; Την απάντηση θα την δώσει ο Κήρυξ. Τον βλέπουμε να έρχεται από την ακτή με κλαδιά ελιάς στο κεφάλι. Με αφοπλιστική αφέλεια μας περιγράφει την υπέρβαση των ορίων από τον Αγαμέμνονα και τον Αχα'ι'κό στρατό και επιβεβαιώνει με το χειρότερο τρόπο την υποθετική πρόταση της Κλυταιμήστρας :<< και αν σεβαστούν τους πολιούχους θεούς της κατακτηθείσας γής και τους ναούς των θεών, αυτοί που κατάκτησαν δεν είναι δυνατό να κατακτηθούν οι ίδιοι / Ας μη πέσει από πριν επιθυμία στον στρατό να πορθήσει όσα δεν πρέπει  >>. << Οι βωμοί είναι άφαντοι και τα ιερά των θεών και έχει χαθεί κάθε σπέρμα από την γή >>, γνωστοποιεί ο κήρυκας και η ακόλουθη προσφώνηση  '' ευδαίμων ανήρ'' ηχεί επικίνδυνα ειρωνικά . Ειρωνική και αντιφατική φαίνεται και η χαρά του κήρυκα που θα ταφεί στην πατρίδα του σε αντίθεση με όλους εκείνους, οι οποίοι έχουν βρεί τάφο στην κατεκτημένη Τροία. Παρά την άρνηση του να μιλήσει για δυσάρεστα γεγονότα  σε μία τέτοια εύφημη ημέρα μας περιγράφει την καταιγίδα μέσα στην οποία χάθηκαν τα πλοία των Αχαιών μαζί με αυτούς και  ο Μενέλαος. Σαν να είμαστε και εμείς παρόντες ''βλέπουμε το αιγαίο πέλαγος να ανθίζει με νεκρούς''. Αυτή η φράση κάτι μου θυμίζει , μα βέβαια τους Πέρσες!!! Πόσο γλαφυρή , πόσο μεταφορική  αλλά και πόσο πραγματική μπορεί να είναι,  άλλωστε πίσω απο τον μύθο κρύβεται η Ιστορία.
Στον 783 στίχο ο κορυφαίος προσφωνεί τον Αγαμέμνονα :<< Προχώρα Βασιλιά, Πορθητή της Τροίας, γιέ του Ατρέα >>. Παράξενη προσφώνηση στα αλήθεια, κάθε μία λέξη έχει το νόημα της και  το κρυφό της συμβολισμό. Ο νούς συνεκδοχικά θυμάται τα καταληκτικά λόγια του χορού στην τρίτη αντιστροφή :<< Ποτέ να μην ήμουν πορθητής πόλεων , ούτε εγώ ο ίδιος κατεκτημένος από άλλον  να έβλεπα τον βίον >>. Ο χορός ώς άνθρωπος του μέτρου προτιμάει την μετριοφροσύνη γιά να γλιτώσει τον φθόνο. Ο Αγαμέμνων, ο οποίος ονομάζεται Πτολιπόρθης και Ατρέως γένεθλον θα μπορέσει να μείνει μακριά απο τον φθόνο ; Μπορεί να επιστρέφει ο βασιλιάς όμως όλοι ενδόμυχα σκεφτόμαστε ότι θα ήταν καλύτερο να μην επέστρεφε ποτέ.  Μετά από 810 ολόκληρους στίχους βλέπουμε τον Αγαμέμνονα πάνω στην άμαξα και τον ακούμε να χαιρετίζει τους εγχώριους θεούς, τους οποίους θεωρεί μεταίτιους της επιστροφής του και τών όσων δίκαια έπραξε στην πόλη του Πριάμου. Θεωρεί ότι είχε τους θεούς συμμάχους του στην αλόγιστη καταστροφή της Τροίας. Μια καταστροφή την οποία είχαμε υποπτευθεί μέσα από τους φόβους της Κλυταιμήστρας και για την οποία είχαμε σιγουρευτεί μέσα από την περιγραφή του Κήρυκα. Έχοντας πίσω μία δεύτερη άμαξα με την αιχμάλωτη Κασσάνδρα μέσα στην άγνοια και την υπέρ του μέτρου αυτοπεποίθηση τον ακούμε να αποδίδει την άλωση της πόλης του Πριάμου στο θέλημα των θεών και κατανοούμε ότι δεν έχει επίγνωση των ενέργειών του, βρίσκεται σε κατάσταση άτης ( πλάνης). Όταν έχεις τόση εξουσία ο ( κόρος)  κορεσμός δεν αργεί να έρθει. Μαζί με εμάς τον ακούν και οι γέροντες, είναι οι ίδιοι άνθρωποι που πρίν μερικούς στίχους μιλούσαν γιά την δημόσια κατακραυγή της πολιτείας. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που είχαν εφιστήσει την προσοχή στον βασιλιά τους αμέσως μετά την άφιξη του. Σαν όμως να μην είχε προειδοποιηθεί κηρύσσει ότι γνωρίζει πάρα πολύ καλά. Μακάρι να γνωρίζει καλά , και να είναι σε θέση να διακρίνει τους ανθρώπους, οι οποίοι είναι κάρτα πρευμενείς σε αυτόν . Μακάρι !
Και πρίν προλάβει να τελειώσει εμφανίζεται η Κλυταιμήστρα, το ''Λήδας γένεθλον'' όπως την αποκαλεί, του ζητάει σαν χάρη να πατήσει πάνω στα πορφυρά υφάσματα. Ενώ στην αρχή αρνείται στη συνέχεια δέχεται άλλωστε με αυτόν τον τρόπο θα έδειχνε γιά μία ακόμη φορά την δύναμή του, δεν θα υποχωρούσε στην γυναίκα του αλλά κάνοντάς της την χάρη θα φαινόταν ότι ο ίδιος θα είχε την εξουσία να το πράξει. Τα μάτια μας είναι πάνω του την στιγμή που κατεβαίνει και πατάει στα ακριβά υφάσματα,
<< Πορεύομαι στα δωμάτια του οίκου πατώντας πάνω στις πορφύρες>>  αναφωνεί, θέλοντας να επιβεβαιώσει διπλά την πράξη του. Τον κοιτάμε να προχωρεί έχοντας στην μνήμη μας όλες τις προειδοποιήσεις και αυτούς τούς τόσους διφορούμενος λόγους της Κλυταιμήστρας. Εμείς τους θυμόμαστε. Εκείνος ; Δεν μπορεί να μην αισθάνθηκε τίποτε , δεν μπορεί να μην υποψιάστηκε όταν η γυναίκα του ανέφερε για τον Ορέστη και για την διαφυγή απο την πόλη . Μα τόσο μεγάλη είναι η πλάνη του; Αυτή η γυναίκα είναι σαν να προσπαθεί να προλάβει κάτι, σαν να κρύβει και να σχεδιάζει κάτι το ανήκουστο . Αλλά ποιό να είναι αυτό; Ποιά να είναι τα γνήσια αισθήματά της; Το μόνο που μπορώ να σκεφτώ και στο οποίο θέλω να πιστέψω συμπυκνώνεται στην αρχική προσευχή του χορού << Μακάρι να επικρατήσει το καλό >>.
Μαζί με εμένα και ο χορός φοβάται και προβληματίζεται όταν η Κλυταιμήστρα καλεί τον Τέλειο Δία και με αυταρχικό τρόπο διατάζει την Κασσάνδρα να μπεί μέσα στο παλάτι διότι όπως μας πληροφορεί << τα πρόβατα ήδη έχουν τοποθετηθεί για σφαγή>> . Μετά από διάστημα αρκετής σιωπής η μάντισσα του Απόλλωνα βγαίνει από τις βαθύτερες σκέψεις της και μέσα από τα οράματα ξετυλίγει το αιματηρό νήμα των φόνων του οίκου τούτου. Πολλά ανόσια εγκλήματα, όλα γνωστά, είναι όμως και ένα που είναι άγνωστο, λέξεις μπερδεμένες και δυσνόητες, ώσπου ξεστομίζει τον πιό αδιανόητο λόγο :<< Του Αγαμέμνονος σου λέω θα δείς τον θάνατο >>. Μαζί με αυτόν τον θάνατο κάνει φανερό και το δικό της. Κατεβαίνει από την άμαξα και πορεύεται στην πύλη του ανακτόρου, πορεύεται στον θάνατο, διστάζει αλλά υποτάσσεται στην μοίρα της. Ενώ εισέρχεται ακούμε την κραυγή που όλοι περιμέναμε : << Αλίμονο είμαι χτυπημένος από σφοδρό κτύπημα >>. Οι γέροντες χωρίζονται και δεν γνωρίζουν τί πρέπει να πράξουν, δεν γνωρίζουν αν πρέπει να δράσουν ή να διατηρήσουν τον ρόλο του παρατηρητή. Προτού όμως αποφασίσουν ακούμε την Κλυταιμήστρα, την βλέπουμε στο λουτρό πάνω από το άψυχο σώμα του άντρα της και δίπλα σε αυτόν η Κασσάνδρα. Την βλέπουμε να κρατάει το φονικό τσεκούρι και να στέκεται πάνω από αυτόν, δυνατή χωρίς ίχνος μεταμέλειας με μία απίστευτη σιγουριά και περηφάνια γιά το έργο της. Μας δίνει την παραμικρή λεπτομέρεια, μας εξηγεί τα πάντα, δεν διστάζει, τα κατάφερε, νίκησε τον Αρχιστράτηγο των Αχαιών. Δεν την νοιάζει τίποτε άλλο, δεν σκέφτεται τις συνέπειες. Ύστερα όμως από τις συνεχείς αντιδράσεις του χορού κάμπτεται χωρίς βέβαια να μετανοεί.  Προσπαθεί να δικαιολογηθεί, παρουσιάζεται ώς όργανο του αλάστορος ώς όργανο της δίκης που πήρε εκδίκηση γιά την βίαιη θυσία της κόρης της. Στη σκηνή εμφανίζεται ο Αίγισθος που μάταια προσπαθεί να μας πείσει ότι ο ίδιος υπήρξε "δίκαιος τούτου του φόνου σχεδιαστής'' . Ούτε βέβαια ο χορός πείθεται και τον χαρακτηρίζει ως γυναίκα και ένω όλα οδηγούν σε μία σίγουρη διαμάχη ανάμεσα στον Αίγισθο και τους γέροντες, επεμβαίνει ο πραγματικός εκτελεστής αυτού του έργου και κλείνει την τραγωδία λέγοντας :<< μη δίνεις αξία σε αυτά τα μάταια γαυγίμαστα, εγώ και εσύ θα προχωρήσουμε κρατώντας(εξουσιάζοντας) τούτα εδώ τα δώματα>>.  Τελικά όλα αναπόφευκτα οδήγησαν σε αυτό. Ο Αγαμέμνων πλανήθηκε, διέπραξε νέα ύβριν πάτησε στις πορφύρες, πάτησε πάνω στο αίμα όλων αυτών, που σκοτώθηκαν άδικα  και άφησε το πηδάλιο της πολιτείας στο παράνομο ζεύγος .

Σάββατο 23 Αυγούστου 2008, κατεβαίνω τα σκαλιά, το θέατρο της Επιδαύρου είναι γεματό, άνθρωποι διάφορων ηλικιών ήρθαν να δούν τον Αγαμέμνονα, να ξαναβιώσουν την ιστορία αυτού του δολοφονημένου βασιλιά , ο οποίος ενώ υπήρξε πορθητής της Τροίας νικήθηκε από την ίδια την γυναίκα του.
Έχουν περάσει τόσοι αιώνες, όμως εξακολουθεί να παίζεται αυτή η τραγωδία όπως άλλωστε και όλες οι άλλες , οι οποίες κατάφεραν να επιβιώσουν μέσα από την χειρόγραφη παράδοση . Προσπαθώ να καταλάβω τί έχει μεσολαβήσει, ύστερα από τόσα χρόνια , τί έχει αλλάξει, τί έχει παραμείνει το ίδιο!
Συνειδητοποιώ ότι το μόνο που έχει αλλάξει είναι οι καταστάσεις και τα γεγονότα, οι πράξεις , τα κίνητρα και οι συμπεριφορές είναι αναλλοίωτες στο πέρασμα των χρόνων. Δεν ξέρω αν το θέατρο μιμείται την ζωή ή το αντίστροφο όμως είμαι βέβαιη ότι το θέατρο και η ζωή ή καλύτερα η τέχνη και η ζωή είναι αλληλένδετα, συνυπάρχουν αρμονικά, το ένα χρειάζεται το άλλο. Χωρίς τους ανθρώπους δεν θα μπορούσε να υπάρχει το θέατρο και χωρίς το θέατρο δεν θα παρουσιάζονταν σε κοινή θέα τα πάθη των ανθρώπων.  Απόψε ξετυλίχτηκαν μπροστά μας διάφοροι χαρακτήρες, ανθρώπινοι που όμως ο καθένας διατηρούσε το μεγαλείο του. Είδαμε τους απλούς ανθρώπους που η ζωή τους εξαρτάται από τους άλλους όπως είναι ο Φύλαξ και ο Κήρυξ. Και οι δύο τόσο απλοί, απενοχοποιημένοι που μέσα στην απλότητα και την απερισκεψία τους εκφράζουν τις μεγαλύτερες αλήθειες.
Παρακολουθήσαμε τον χορό, ο οποίος μέχρι την τελευταία στιγμή έμεινε πιστός στον βασιλιά του. Τον πρόσμενε, ήθελε να γυρίσει, γνώριζε την κατάσταση που επικρατούσε, γνώριζε τα σφάλματα του βασιλιά παρόλα αυτά τον περίμενε . Ήλπιζε ότι ακόμη και τώρα θα μπορούσε να αναλάβει δράση και να προστατεύσει την πόλη. Ο Χορός είναι για εμάς ένας πολύτιμος οδηγός, μας βοήθησε να καταλάβουμε καλύτερα τα κίνητρα των χαρακτήρων που πλάθει ο ποιητής. Eίναι το παρελθόν και το παρόν δεν αναφέρω τόσο το μέλλον διότι αυτό ανήκει στην Κασσάνδρα, θύμα και αυτό του πολέμου, λεία του Αχα'ι'κού στρατού όπως την ονομάζει ο Αγαμέμνων.
Κεντρικά πρόσωπα ο Αγαμέμνων και η Κλυταιμήστρα. Εκείνη παρασυρόμενη από την δύναμη που παρέχει η εξουσία και λιγότερο απο τα μητρικά ή ερωτικά της αισθήματα ενδίδει στο φόνο και τον πετυχαίνει, καταφέρνει και τον ξεγελάει. Τώρα πια έχει την δυνατότητα να εξουσιάζει ανενόχλητη έχοντας πλάι της τον Αίγισθο, πιόνι και αυτός στα σχέδια της. Τέλος, ο Αγαμέμνων ο οποίος εμφανίζεται για λίγο και από τον οποίο παίρνει όλη η τραγωδία το όνομά της μας αποδεικνύει περίτρανα ότι δεν ευθύνεται μονάχα το κληρονομικό μίασμα και ότι ο ίδιος έχει μερίδιο ευθύνης. Ό ίδιος έπραξε όλα αυτά τα ανόσια στην Τροία, ο ίδιος πάτησε πάνω στα ακριβά μεταξωτά. Γνώριζε τί έπρεπε να κάνει, γνώριζε ποιό ήταν το ηθικά σωστό ! Όμως πόσες φορές είμαστε σε θέση να πράξουμε όσα γνωρίζουμε ; Με τον καλύτερο τρόπο το διατυπώνει η Φαίδρα στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη. Ενώ ξέρουμε το σωστό δεν το πράττουμε ο καθένας μας γιά τους δικούς του λόγους. Άς μην ξεχνάμε άλλωστε και τα λόγια της Εκάβης στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη ''Ax  Θνητός δεν είναι ελεύθερος κανένας. Η τύχη ή τα λεφτά τον έχουν σκλάβο, του νόμου οι προσταγές τον εμποδίζουν ή ο λαός να κάνει αυτό που θέλει ''.
Όλοι οι παραπάνω χαρακτήρες είναι πρόσωπα και δείγματα συμπεριφορών. Μπορεί να μην είμαστε στην ίδια θέση ή να αντιμετωπίζουμε τις ίδιες καταστάσεις όμως πάντα οι πράξεις μας έχουν συνέπειες και αντίκτυπο στους άλλους. Όλα είναι κύκλος, μία αλυσίδα, η μία πράξη γεννάει την άλλη, το ένα αδίκημα φέρνει το άλλο και κανείς δεν ξέρει πού θα τελειώσει, που θα κλείσει αυτός ο φαύλος κύκλος. Ο Αισχύλος μέσα από αυτή την τραγωδία αλλά κυρίως μέσα από την Τριλογία ''Ορέστεια'' προσπαθεί να βγάλει τους συμπατριώτες του από τον κόσμο της ανταποδοτικής δικαιοσύνης και να τους εισάγει σε ένα κόσμο που θα είναι δέκτης μιάς υψηλότερης θε'ι'κής ερμηνείας .
Ξέρετε όμως ποιό είναι το πιο διαχρονικό ;
Μέσα από την συγκεκριμένη τραγωδία εξαίρεται η ευθύνη των ηγετών απέναντι στον λαό τους. Τόσο ο Αγαμέμνων όσο και ο Αλέξανδρος είναι θύτες και θύματα. Και οι δύο εμπλέχτηκαν σε ένα αιματηρό πόλεμο με επώδυνες συνέπειες  για τις δύο πλευρές. Όλοι έχουμε την δική μας ευθύνη το θέμα είναι αν μπορούμε να την αναλάβουμε. Γιά τον Αγαμέμνονα το σωφρονείν ήρθε αργά. Γιά εμάς ; Ώς Πότε θα επαναπαύομαστε σε κάτι στίχους του Καβάφη απο το ποίημα '' Όταν ο Φύλαξ είδε το Φως'': << Καλό το φώς' και αυτοί που έρχονται καλοί'/ τα λόγια και τα έργα των και αυτά καλά / και όλα ίσια να Ευχόμεθα >> ; ; ; ! ! !