Ξεφυλλίζω τον Αγαμέμνονα και στέκομαι σε μία φράση γραμμένη βιαστικά, πρόχειρα , που μετά βίας διακρίνεται :<< Ουδείς εκών κακός>>. Γέλασα και σκέφτηκα ότι θα ήταν μία πρώτης τάξεως δικαιολογία αν βέβαια ο Αγαμέμνων γνώριζε τον Σωκράτη και αν ο Αισχύλος ζούσε στο τέλος και όχι στην αρχή του πέμπτου αιώνα π.χ . <<Ουδείς εκών κακός>> και οι στίχοι χάνουν την υλική μορφή τους γίνονται φωνές ανθρώπων , που αντηχούν μέσα στο θέατρο του Διονύσου το 458 π.χ . Ο Φύλαξ ανοίγει το δράμα και μέσα από τον μονόλογο του πληροφορούμαστε ότι ο οίκος των Ατρειδών βρίσκεται σε κρίση και ότι η εξουσία βρίσκεται στα χέρια της Κλυταιμήστρας . Πάνω στη στέγη τον ακούμε να λέει :<<Γιατί με αυτόν τον τρόπο εξουσιάζει ελπίζοντας η καρδιά της ανδρόβουλης γυναίκας >> . Περιμένει την έλευση της ποθητής φρυκτωρίας και μαζί με αυτόν χαιρόμαστε και εμείς όταν βλέπουμε το νυκτερινό σημάδι , Χαιρόμαστε για την επιστροφή του βασιλιά όμως την καρδιά μας κυριεύει ένας αόρατος φόβος όταν στρέφεται προς το μέρος μας και με υπαινικτικό ύφος αναφωνεί :<<Για τα άλλα σιωπώ. Μεγάλο βόδι ανέβηκε στην γλώσσα μου, ο οίκος αυτός αν ήταν δυνατόν να λάβει φωνή σαφέστατα θα τα έλεγε >>.
Από την πάροδο εισέρχεται με αργό βηματισμό ο χορός , παίρνει την θέση του στην ορχήστρα και άδει άσματα, τα οποία ανάγονται στο απώτερο παρελθόν και μας βοηθάει να κατανοήσουμε το παρόν και το μέλλον. Κάπου μέσα στο άσμα διακρίνουμε : << και είναι όπου είναι τώρα , και πραγματοποιείται σε αυτό που θα έρθει>> . Στον νού μας έρχεται ο Αλέξανδρος, ο Ξένιος Ζεύς και η ανταποδοτική δικαιοσύνη . Πέρα από αυτά σκεφτόμαστε και τον Αγαμέμνονα και στα χείλη μας κρέμεται ένα εναγώνιο ερώτημα που μάταια γυρεύει απάντηση .'' Άραγε, και το τέλος του Αγαμέμνονα θα είναι ανάλογο με την μοίρα και την πράξη του'' ; Το παρελθόν προαναγγέλλει το μελλόν και μας καλεί να το προσέξουμε.
Βλέπουν τις θυσίες, αγωνιούν, θέλουν να μάθουν, θέλουν να αλλάξει η δεδομένη κατάσταση. Ο όμιλος των γερόντων γνωρίζει τα πραγματικά γεγονότα, είναι ''κύριος θροείν'', τον ακούμε και προσπαθούμε να ιχνηλατήσουμε στην αρχή της ιστορίας και να μάθουμε ποιά είναι η<< θυσία ή άλλη >> η οποία χαρακτηρίζεται ώς οικονόμος δολία. Σιγά σιγά συνειδητοποιούμε ότι είχε θυσιαστεί η Ιφιγένεια και ότι ο γιός του Ατρέα είχε προειδοποιηθεί και για την θυσία αλλά και γιά μία άλλη ενδεχόμενη αντίδραση , γιά μία Μήνιν τεκνόποινον. Η προφητεία του Κάλχαντα , τα λόγια του χορού <<γιατί τους θνητούς γεμίζει θράσος αυτή η αμαρτία που σκέφτεται αισχρά και που γεννά τα πρώτα σφάλματα >> και αυτό το ''πάθει μάθος'', σήματα φωτεινά, φάροι που προειδοποιούν για όσα θα έρθουν. Όλοι το φοβόμαστε, όλοι το υποθέτουμε κανένας μας όμως δεν θέλει να το πιστέψει. Και πρίν προλάβει η ανησυχία να λησμονηθεί φεύγουμε από το θέατρο, μεταφερόμαστε στην Αυλίδα, γινόμαστε μάρτυρες και εμείς της θυσίας, ακούμε και εμείς τις φωνές της Ιφιγένειας μέσα στο ανάκτορο, νιώθουμε και εμείς θύτες και θύματα ταυτόχρονα.
Μα να αυτή που προσμέναμε, προβάλλει στην θύρα του οίκου αγέρωχη. Με περισσή χαρά και ανακούφιση μας περιγράφει την πορεία της φρυκτωρίας και μας αφήνει να αναρωτιόμαστε γιά τα αισθήματά της όταν και η ίδια αγωνιά γιά τις πράξεις του συζύγου της. Στη μέση της ορχήστρας ο Αργυραμοιβός Άρης ζωντανεύει μέσα από το τραγούδι και μας θυμίζει την φθαρτή μας φύση. Άραγε γιατί όλοι αυτοί οι πόλεμοι ; γιατί όλα αυτά τα δεινά ; ποιός θα μας πεί την αιτία; ποιός θα αναλάβει την ευθύνη ή καλύτερα ποιός έχει την ευθύνη; Την απάντηση θα την δώσει ο Κήρυξ. Τον βλέπουμε να έρχεται από την ακτή με κλαδιά ελιάς στο κεφάλι. Με αφοπλιστική αφέλεια μας περιγράφει την υπέρβαση των ορίων από τον Αγαμέμνονα και τον Αχα'ι'κό στρατό και επιβεβαιώνει με το χειρότερο τρόπο την υποθετική πρόταση της Κλυταιμήστρας :<< και αν σεβαστούν τους πολιούχους θεούς της κατακτηθείσας γής και τους ναούς των θεών, αυτοί που κατάκτησαν δεν είναι δυνατό να κατακτηθούν οι ίδιοι / Ας μη πέσει από πριν επιθυμία στον στρατό να πορθήσει όσα δεν πρέπει >>. << Οι βωμοί είναι άφαντοι και τα ιερά των θεών και έχει χαθεί κάθε σπέρμα από την γή >>, γνωστοποιεί ο κήρυκας και η ακόλουθη προσφώνηση '' ευδαίμων ανήρ'' ηχεί επικίνδυνα ειρωνικά . Ειρωνική και αντιφατική φαίνεται και η χαρά του κήρυκα που θα ταφεί στην πατρίδα του σε αντίθεση με όλους εκείνους, οι οποίοι έχουν βρεί τάφο στην κατεκτημένη Τροία. Παρά την άρνηση του να μιλήσει για δυσάρεστα γεγονότα σε μία τέτοια εύφημη ημέρα μας περιγράφει την καταιγίδα μέσα στην οποία χάθηκαν τα πλοία των Αχαιών μαζί με αυτούς και ο Μενέλαος. Σαν να είμαστε και εμείς παρόντες ''βλέπουμε το αιγαίο πέλαγος να ανθίζει με νεκρούς''. Αυτή η φράση κάτι μου θυμίζει , μα βέβαια τους Πέρσες!!! Πόσο γλαφυρή , πόσο μεταφορική αλλά και πόσο πραγματική μπορεί να είναι, άλλωστε πίσω απο τον μύθο κρύβεται η Ιστορία.
Στον 783 στίχο ο κορυφαίος προσφωνεί τον Αγαμέμνονα :<< Προχώρα Βασιλιά, Πορθητή της Τροίας, γιέ του Ατρέα >>. Παράξενη προσφώνηση στα αλήθεια, κάθε μία λέξη έχει το νόημα της και το κρυφό της συμβολισμό. Ο νούς συνεκδοχικά θυμάται τα καταληκτικά λόγια του χορού στην τρίτη αντιστροφή :<< Ποτέ να μην ήμουν πορθητής πόλεων , ούτε εγώ ο ίδιος κατεκτημένος από άλλον να έβλεπα τον βίον >>. Ο χορός ώς άνθρωπος του μέτρου προτιμάει την μετριοφροσύνη γιά να γλιτώσει τον φθόνο. Ο Αγαμέμνων, ο οποίος ονομάζεται Πτολιπόρθης και Ατρέως γένεθλον θα μπορέσει να μείνει μακριά απο τον φθόνο ; Μπορεί να επιστρέφει ο βασιλιάς όμως όλοι ενδόμυχα σκεφτόμαστε ότι θα ήταν καλύτερο να μην επέστρεφε ποτέ. Μετά από 810 ολόκληρους στίχους βλέπουμε τον Αγαμέμνονα πάνω στην άμαξα και τον ακούμε να χαιρετίζει τους εγχώριους θεούς, τους οποίους θεωρεί μεταίτιους της επιστροφής του και τών όσων δίκαια έπραξε στην πόλη του Πριάμου. Θεωρεί ότι είχε τους θεούς συμμάχους του στην αλόγιστη καταστροφή της Τροίας. Μια καταστροφή την οποία είχαμε υποπτευθεί μέσα από τους φόβους της Κλυταιμήστρας και για την οποία είχαμε σιγουρευτεί μέσα από την περιγραφή του Κήρυκα. Έχοντας πίσω μία δεύτερη άμαξα με την αιχμάλωτη Κασσάνδρα μέσα στην άγνοια και την υπέρ του μέτρου αυτοπεποίθηση τον ακούμε να αποδίδει την άλωση της πόλης του Πριάμου στο θέλημα των θεών και κατανοούμε ότι δεν έχει επίγνωση των ενέργειών του, βρίσκεται σε κατάσταση άτης ( πλάνης). Όταν έχεις τόση εξουσία ο ( κόρος) κορεσμός δεν αργεί να έρθει. Μαζί με εμάς τον ακούν και οι γέροντες, είναι οι ίδιοι άνθρωποι που πρίν μερικούς στίχους μιλούσαν γιά την δημόσια κατακραυγή της πολιτείας. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που είχαν εφιστήσει την προσοχή στον βασιλιά τους αμέσως μετά την άφιξη του. Σαν όμως να μην είχε προειδοποιηθεί κηρύσσει ότι γνωρίζει πάρα πολύ καλά. Μακάρι να γνωρίζει καλά , και να είναι σε θέση να διακρίνει τους ανθρώπους, οι οποίοι είναι κάρτα πρευμενείς σε αυτόν . Μακάρι !
Και πρίν προλάβει να τελειώσει εμφανίζεται η Κλυταιμήστρα, το ''Λήδας γένεθλον'' όπως την αποκαλεί, του ζητάει σαν χάρη να πατήσει πάνω στα πορφυρά υφάσματα. Ενώ στην αρχή αρνείται στη συνέχεια δέχεται άλλωστε με αυτόν τον τρόπο θα έδειχνε γιά μία ακόμη φορά την δύναμή του, δεν θα υποχωρούσε στην γυναίκα του αλλά κάνοντάς της την χάρη θα φαινόταν ότι ο ίδιος θα είχε την εξουσία να το πράξει. Τα μάτια μας είναι πάνω του την στιγμή που κατεβαίνει και πατάει στα ακριβά υφάσματα,
<< Πορεύομαι στα δωμάτια του οίκου πατώντας πάνω στις πορφύρες>> αναφωνεί, θέλοντας να επιβεβαιώσει διπλά την πράξη του. Τον κοιτάμε να προχωρεί έχοντας στην μνήμη μας όλες τις προειδοποιήσεις και αυτούς τούς τόσους διφορούμενος λόγους της Κλυταιμήστρας. Εμείς τους θυμόμαστε. Εκείνος ; Δεν μπορεί να μην αισθάνθηκε τίποτε , δεν μπορεί να μην υποψιάστηκε όταν η γυναίκα του ανέφερε για τον Ορέστη και για την διαφυγή απο την πόλη . Μα τόσο μεγάλη είναι η πλάνη του; Αυτή η γυναίκα είναι σαν να προσπαθεί να προλάβει κάτι, σαν να κρύβει και να σχεδιάζει κάτι το ανήκουστο . Αλλά ποιό να είναι αυτό; Ποιά να είναι τα γνήσια αισθήματά της; Το μόνο που μπορώ να σκεφτώ και στο οποίο θέλω να πιστέψω συμπυκνώνεται στην αρχική προσευχή του χορού << Μακάρι να επικρατήσει το καλό >>.
Μαζί με εμένα και ο χορός φοβάται και προβληματίζεται όταν η Κλυταιμήστρα καλεί τον Τέλειο Δία και με αυταρχικό τρόπο διατάζει την Κασσάνδρα να μπεί μέσα στο παλάτι διότι όπως μας πληροφορεί << τα πρόβατα ήδη έχουν τοποθετηθεί για σφαγή>> . Μετά από διάστημα αρκετής σιωπής η μάντισσα του Απόλλωνα βγαίνει από τις βαθύτερες σκέψεις της και μέσα από τα οράματα ξετυλίγει το αιματηρό νήμα των φόνων του οίκου τούτου. Πολλά ανόσια εγκλήματα, όλα γνωστά, είναι όμως και ένα που είναι άγνωστο, λέξεις μπερδεμένες και δυσνόητες, ώσπου ξεστομίζει τον πιό αδιανόητο λόγο :<< Του Αγαμέμνονος σου λέω θα δείς τον θάνατο >>. Μαζί με αυτόν τον θάνατο κάνει φανερό και το δικό της. Κατεβαίνει από την άμαξα και πορεύεται στην πύλη του ανακτόρου, πορεύεται στον θάνατο, διστάζει αλλά υποτάσσεται στην μοίρα της. Ενώ εισέρχεται ακούμε την κραυγή που όλοι περιμέναμε : << Αλίμονο είμαι χτυπημένος από σφοδρό κτύπημα >>. Οι γέροντες χωρίζονται και δεν γνωρίζουν τί πρέπει να πράξουν, δεν γνωρίζουν αν πρέπει να δράσουν ή να διατηρήσουν τον ρόλο του παρατηρητή. Προτού όμως αποφασίσουν ακούμε την Κλυταιμήστρα, την βλέπουμε στο λουτρό πάνω από το άψυχο σώμα του άντρα της και δίπλα σε αυτόν η Κασσάνδρα. Την βλέπουμε να κρατάει το φονικό τσεκούρι και να στέκεται πάνω από αυτόν, δυνατή χωρίς ίχνος μεταμέλειας με μία απίστευτη σιγουριά και περηφάνια γιά το έργο της. Μας δίνει την παραμικρή λεπτομέρεια, μας εξηγεί τα πάντα, δεν διστάζει, τα κατάφερε, νίκησε τον Αρχιστράτηγο των Αχαιών. Δεν την νοιάζει τίποτε άλλο, δεν σκέφτεται τις συνέπειες. Ύστερα όμως από τις συνεχείς αντιδράσεις του χορού κάμπτεται χωρίς βέβαια να μετανοεί. Προσπαθεί να δικαιολογηθεί, παρουσιάζεται ώς όργανο του αλάστορος ώς όργανο της δίκης που πήρε εκδίκηση γιά την βίαιη θυσία της κόρης της. Στη σκηνή εμφανίζεται ο Αίγισθος που μάταια προσπαθεί να μας πείσει ότι ο ίδιος υπήρξε "δίκαιος τούτου του φόνου σχεδιαστής'' . Ούτε βέβαια ο χορός πείθεται και τον χαρακτηρίζει ως γυναίκα και ένω όλα οδηγούν σε μία σίγουρη διαμάχη ανάμεσα στον Αίγισθο και τους γέροντες, επεμβαίνει ο πραγματικός εκτελεστής αυτού του έργου και κλείνει την τραγωδία λέγοντας :<< μη δίνεις αξία σε αυτά τα μάταια γαυγίμαστα, εγώ και εσύ θα προχωρήσουμε κρατώντας(εξουσιάζοντας) τούτα εδώ τα δώματα>>. Τελικά όλα αναπόφευκτα οδήγησαν σε αυτό. Ο Αγαμέμνων πλανήθηκε, διέπραξε νέα ύβριν πάτησε στις πορφύρες, πάτησε πάνω στο αίμα όλων αυτών, που σκοτώθηκαν άδικα και άφησε το πηδάλιο της πολιτείας στο παράνομο ζεύγος .
Σάββατο 23 Αυγούστου 2008, κατεβαίνω τα σκαλιά, το θέατρο της Επιδαύρου είναι γεματό, άνθρωποι διάφορων ηλικιών ήρθαν να δούν τον Αγαμέμνονα, να ξαναβιώσουν την ιστορία αυτού του δολοφονημένου βασιλιά , ο οποίος ενώ υπήρξε πορθητής της Τροίας νικήθηκε από την ίδια την γυναίκα του.
Έχουν περάσει τόσοι αιώνες, όμως εξακολουθεί να παίζεται αυτή η τραγωδία όπως άλλωστε και όλες οι άλλες , οι οποίες κατάφεραν να επιβιώσουν μέσα από την χειρόγραφη παράδοση . Προσπαθώ να καταλάβω τί έχει μεσολαβήσει, ύστερα από τόσα χρόνια , τί έχει αλλάξει, τί έχει παραμείνει το ίδιο!
Συνειδητοποιώ ότι το μόνο που έχει αλλάξει είναι οι καταστάσεις και τα γεγονότα, οι πράξεις , τα κίνητρα και οι συμπεριφορές είναι αναλλοίωτες στο πέρασμα των χρόνων. Δεν ξέρω αν το θέατρο μιμείται την ζωή ή το αντίστροφο όμως είμαι βέβαιη ότι το θέατρο και η ζωή ή καλύτερα η τέχνη και η ζωή είναι αλληλένδετα, συνυπάρχουν αρμονικά, το ένα χρειάζεται το άλλο. Χωρίς τους ανθρώπους δεν θα μπορούσε να υπάρχει το θέατρο και χωρίς το θέατρο δεν θα παρουσιάζονταν σε κοινή θέα τα πάθη των ανθρώπων. Απόψε ξετυλίχτηκαν μπροστά μας διάφοροι χαρακτήρες, ανθρώπινοι που όμως ο καθένας διατηρούσε το μεγαλείο του. Είδαμε τους απλούς ανθρώπους που η ζωή τους εξαρτάται από τους άλλους όπως είναι ο Φύλαξ και ο Κήρυξ. Και οι δύο τόσο απλοί, απενοχοποιημένοι που μέσα στην απλότητα και την απερισκεψία τους εκφράζουν τις μεγαλύτερες αλήθειες.
Παρακολουθήσαμε τον χορό, ο οποίος μέχρι την τελευταία στιγμή έμεινε πιστός στον βασιλιά του. Τον πρόσμενε, ήθελε να γυρίσει, γνώριζε την κατάσταση που επικρατούσε, γνώριζε τα σφάλματα του βασιλιά παρόλα αυτά τον περίμενε . Ήλπιζε ότι ακόμη και τώρα θα μπορούσε να αναλάβει δράση και να προστατεύσει την πόλη. Ο Χορός είναι για εμάς ένας πολύτιμος οδηγός, μας βοήθησε να καταλάβουμε καλύτερα τα κίνητρα των χαρακτήρων που πλάθει ο ποιητής. Eίναι το παρελθόν και το παρόν δεν αναφέρω τόσο το μέλλον διότι αυτό ανήκει στην Κασσάνδρα, θύμα και αυτό του πολέμου, λεία του Αχα'ι'κού στρατού όπως την ονομάζει ο Αγαμέμνων.
Κεντρικά πρόσωπα ο Αγαμέμνων και η Κλυταιμήστρα. Εκείνη παρασυρόμενη από την δύναμη που παρέχει η εξουσία και λιγότερο απο τα μητρικά ή ερωτικά της αισθήματα ενδίδει στο φόνο και τον πετυχαίνει, καταφέρνει και τον ξεγελάει. Τώρα πια έχει την δυνατότητα να εξουσιάζει ανενόχλητη έχοντας πλάι της τον Αίγισθο, πιόνι και αυτός στα σχέδια της. Τέλος, ο Αγαμέμνων ο οποίος εμφανίζεται για λίγο και από τον οποίο παίρνει όλη η τραγωδία το όνομά της μας αποδεικνύει περίτρανα ότι δεν ευθύνεται μονάχα το κληρονομικό μίασμα και ότι ο ίδιος έχει μερίδιο ευθύνης. Ό ίδιος έπραξε όλα αυτά τα ανόσια στην Τροία, ο ίδιος πάτησε πάνω στα ακριβά μεταξωτά. Γνώριζε τί έπρεπε να κάνει, γνώριζε ποιό ήταν το ηθικά σωστό ! Όμως πόσες φορές είμαστε σε θέση να πράξουμε όσα γνωρίζουμε ; Με τον καλύτερο τρόπο το διατυπώνει η Φαίδρα στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη. Ενώ ξέρουμε το σωστό δεν το πράττουμε ο καθένας μας γιά τους δικούς του λόγους. Άς μην ξεχνάμε άλλωστε και τα λόγια της Εκάβης στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη ''Ax Θνητός δεν είναι ελεύθερος κανένας. Η τύχη ή τα λεφτά τον έχουν σκλάβο, του νόμου οι προσταγές τον εμποδίζουν ή ο λαός να κάνει αυτό που θέλει ''.
Όλοι οι παραπάνω χαρακτήρες είναι πρόσωπα και δείγματα συμπεριφορών. Μπορεί να μην είμαστε στην ίδια θέση ή να αντιμετωπίζουμε τις ίδιες καταστάσεις όμως πάντα οι πράξεις μας έχουν συνέπειες και αντίκτυπο στους άλλους. Όλα είναι κύκλος, μία αλυσίδα, η μία πράξη γεννάει την άλλη, το ένα αδίκημα φέρνει το άλλο και κανείς δεν ξέρει πού θα τελειώσει, που θα κλείσει αυτός ο φαύλος κύκλος. Ο Αισχύλος μέσα από αυτή την τραγωδία αλλά κυρίως μέσα από την Τριλογία ''Ορέστεια'' προσπαθεί να βγάλει τους συμπατριώτες του από τον κόσμο της ανταποδοτικής δικαιοσύνης και να τους εισάγει σε ένα κόσμο που θα είναι δέκτης μιάς υψηλότερης θε'ι'κής ερμηνείας .
Ξέρετε όμως ποιό είναι το πιο διαχρονικό ;
Μέσα από την συγκεκριμένη τραγωδία εξαίρεται η ευθύνη των ηγετών απέναντι στον λαό τους. Τόσο ο Αγαμέμνων όσο και ο Αλέξανδρος είναι θύτες και θύματα. Και οι δύο εμπλέχτηκαν σε ένα αιματηρό πόλεμο με επώδυνες συνέπειες για τις δύο πλευρές. Όλοι έχουμε την δική μας ευθύνη το θέμα είναι αν μπορούμε να την αναλάβουμε. Γιά τον Αγαμέμνονα το σωφρονείν ήρθε αργά. Γιά εμάς ; Ώς Πότε θα επαναπαύομαστε σε κάτι στίχους του Καβάφη απο το ποίημα '' Όταν ο Φύλαξ είδε το Φως'': << Καλό το φώς' και αυτοί που έρχονται καλοί'/ τα λόγια και τα έργα των και αυτά καλά / και όλα ίσια να Ευχόμεθα >> ; ; ; ! ! !
Από την πάροδο εισέρχεται με αργό βηματισμό ο χορός , παίρνει την θέση του στην ορχήστρα και άδει άσματα, τα οποία ανάγονται στο απώτερο παρελθόν και μας βοηθάει να κατανοήσουμε το παρόν και το μέλλον. Κάπου μέσα στο άσμα διακρίνουμε : << και είναι όπου είναι τώρα , και πραγματοποιείται σε αυτό που θα έρθει>> . Στον νού μας έρχεται ο Αλέξανδρος, ο Ξένιος Ζεύς και η ανταποδοτική δικαιοσύνη . Πέρα από αυτά σκεφτόμαστε και τον Αγαμέμνονα και στα χείλη μας κρέμεται ένα εναγώνιο ερώτημα που μάταια γυρεύει απάντηση .'' Άραγε, και το τέλος του Αγαμέμνονα θα είναι ανάλογο με την μοίρα και την πράξη του'' ; Το παρελθόν προαναγγέλλει το μελλόν και μας καλεί να το προσέξουμε.
Βλέπουν τις θυσίες, αγωνιούν, θέλουν να μάθουν, θέλουν να αλλάξει η δεδομένη κατάσταση. Ο όμιλος των γερόντων γνωρίζει τα πραγματικά γεγονότα, είναι ''κύριος θροείν'', τον ακούμε και προσπαθούμε να ιχνηλατήσουμε στην αρχή της ιστορίας και να μάθουμε ποιά είναι η<< θυσία ή άλλη >> η οποία χαρακτηρίζεται ώς οικονόμος δολία. Σιγά σιγά συνειδητοποιούμε ότι είχε θυσιαστεί η Ιφιγένεια και ότι ο γιός του Ατρέα είχε προειδοποιηθεί και για την θυσία αλλά και γιά μία άλλη ενδεχόμενη αντίδραση , γιά μία Μήνιν τεκνόποινον. Η προφητεία του Κάλχαντα , τα λόγια του χορού <<γιατί τους θνητούς γεμίζει θράσος αυτή η αμαρτία που σκέφτεται αισχρά και που γεννά τα πρώτα σφάλματα >> και αυτό το ''πάθει μάθος'', σήματα φωτεινά, φάροι που προειδοποιούν για όσα θα έρθουν. Όλοι το φοβόμαστε, όλοι το υποθέτουμε κανένας μας όμως δεν θέλει να το πιστέψει. Και πρίν προλάβει η ανησυχία να λησμονηθεί φεύγουμε από το θέατρο, μεταφερόμαστε στην Αυλίδα, γινόμαστε μάρτυρες και εμείς της θυσίας, ακούμε και εμείς τις φωνές της Ιφιγένειας μέσα στο ανάκτορο, νιώθουμε και εμείς θύτες και θύματα ταυτόχρονα.
Μα να αυτή που προσμέναμε, προβάλλει στην θύρα του οίκου αγέρωχη. Με περισσή χαρά και ανακούφιση μας περιγράφει την πορεία της φρυκτωρίας και μας αφήνει να αναρωτιόμαστε γιά τα αισθήματά της όταν και η ίδια αγωνιά γιά τις πράξεις του συζύγου της. Στη μέση της ορχήστρας ο Αργυραμοιβός Άρης ζωντανεύει μέσα από το τραγούδι και μας θυμίζει την φθαρτή μας φύση. Άραγε γιατί όλοι αυτοί οι πόλεμοι ; γιατί όλα αυτά τα δεινά ; ποιός θα μας πεί την αιτία; ποιός θα αναλάβει την ευθύνη ή καλύτερα ποιός έχει την ευθύνη; Την απάντηση θα την δώσει ο Κήρυξ. Τον βλέπουμε να έρχεται από την ακτή με κλαδιά ελιάς στο κεφάλι. Με αφοπλιστική αφέλεια μας περιγράφει την υπέρβαση των ορίων από τον Αγαμέμνονα και τον Αχα'ι'κό στρατό και επιβεβαιώνει με το χειρότερο τρόπο την υποθετική πρόταση της Κλυταιμήστρας :<< και αν σεβαστούν τους πολιούχους θεούς της κατακτηθείσας γής και τους ναούς των θεών, αυτοί που κατάκτησαν δεν είναι δυνατό να κατακτηθούν οι ίδιοι / Ας μη πέσει από πριν επιθυμία στον στρατό να πορθήσει όσα δεν πρέπει >>. << Οι βωμοί είναι άφαντοι και τα ιερά των θεών και έχει χαθεί κάθε σπέρμα από την γή >>, γνωστοποιεί ο κήρυκας και η ακόλουθη προσφώνηση '' ευδαίμων ανήρ'' ηχεί επικίνδυνα ειρωνικά . Ειρωνική και αντιφατική φαίνεται και η χαρά του κήρυκα που θα ταφεί στην πατρίδα του σε αντίθεση με όλους εκείνους, οι οποίοι έχουν βρεί τάφο στην κατεκτημένη Τροία. Παρά την άρνηση του να μιλήσει για δυσάρεστα γεγονότα σε μία τέτοια εύφημη ημέρα μας περιγράφει την καταιγίδα μέσα στην οποία χάθηκαν τα πλοία των Αχαιών μαζί με αυτούς και ο Μενέλαος. Σαν να είμαστε και εμείς παρόντες ''βλέπουμε το αιγαίο πέλαγος να ανθίζει με νεκρούς''. Αυτή η φράση κάτι μου θυμίζει , μα βέβαια τους Πέρσες!!! Πόσο γλαφυρή , πόσο μεταφορική αλλά και πόσο πραγματική μπορεί να είναι, άλλωστε πίσω απο τον μύθο κρύβεται η Ιστορία.
Στον 783 στίχο ο κορυφαίος προσφωνεί τον Αγαμέμνονα :<< Προχώρα Βασιλιά, Πορθητή της Τροίας, γιέ του Ατρέα >>. Παράξενη προσφώνηση στα αλήθεια, κάθε μία λέξη έχει το νόημα της και το κρυφό της συμβολισμό. Ο νούς συνεκδοχικά θυμάται τα καταληκτικά λόγια του χορού στην τρίτη αντιστροφή :<< Ποτέ να μην ήμουν πορθητής πόλεων , ούτε εγώ ο ίδιος κατεκτημένος από άλλον να έβλεπα τον βίον >>. Ο χορός ώς άνθρωπος του μέτρου προτιμάει την μετριοφροσύνη γιά να γλιτώσει τον φθόνο. Ο Αγαμέμνων, ο οποίος ονομάζεται Πτολιπόρθης και Ατρέως γένεθλον θα μπορέσει να μείνει μακριά απο τον φθόνο ; Μπορεί να επιστρέφει ο βασιλιάς όμως όλοι ενδόμυχα σκεφτόμαστε ότι θα ήταν καλύτερο να μην επέστρεφε ποτέ. Μετά από 810 ολόκληρους στίχους βλέπουμε τον Αγαμέμνονα πάνω στην άμαξα και τον ακούμε να χαιρετίζει τους εγχώριους θεούς, τους οποίους θεωρεί μεταίτιους της επιστροφής του και τών όσων δίκαια έπραξε στην πόλη του Πριάμου. Θεωρεί ότι είχε τους θεούς συμμάχους του στην αλόγιστη καταστροφή της Τροίας. Μια καταστροφή την οποία είχαμε υποπτευθεί μέσα από τους φόβους της Κλυταιμήστρας και για την οποία είχαμε σιγουρευτεί μέσα από την περιγραφή του Κήρυκα. Έχοντας πίσω μία δεύτερη άμαξα με την αιχμάλωτη Κασσάνδρα μέσα στην άγνοια και την υπέρ του μέτρου αυτοπεποίθηση τον ακούμε να αποδίδει την άλωση της πόλης του Πριάμου στο θέλημα των θεών και κατανοούμε ότι δεν έχει επίγνωση των ενέργειών του, βρίσκεται σε κατάσταση άτης ( πλάνης). Όταν έχεις τόση εξουσία ο ( κόρος) κορεσμός δεν αργεί να έρθει. Μαζί με εμάς τον ακούν και οι γέροντες, είναι οι ίδιοι άνθρωποι που πρίν μερικούς στίχους μιλούσαν γιά την δημόσια κατακραυγή της πολιτείας. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που είχαν εφιστήσει την προσοχή στον βασιλιά τους αμέσως μετά την άφιξη του. Σαν όμως να μην είχε προειδοποιηθεί κηρύσσει ότι γνωρίζει πάρα πολύ καλά. Μακάρι να γνωρίζει καλά , και να είναι σε θέση να διακρίνει τους ανθρώπους, οι οποίοι είναι κάρτα πρευμενείς σε αυτόν . Μακάρι !
Και πρίν προλάβει να τελειώσει εμφανίζεται η Κλυταιμήστρα, το ''Λήδας γένεθλον'' όπως την αποκαλεί, του ζητάει σαν χάρη να πατήσει πάνω στα πορφυρά υφάσματα. Ενώ στην αρχή αρνείται στη συνέχεια δέχεται άλλωστε με αυτόν τον τρόπο θα έδειχνε γιά μία ακόμη φορά την δύναμή του, δεν θα υποχωρούσε στην γυναίκα του αλλά κάνοντάς της την χάρη θα φαινόταν ότι ο ίδιος θα είχε την εξουσία να το πράξει. Τα μάτια μας είναι πάνω του την στιγμή που κατεβαίνει και πατάει στα ακριβά υφάσματα,
<< Πορεύομαι στα δωμάτια του οίκου πατώντας πάνω στις πορφύρες>> αναφωνεί, θέλοντας να επιβεβαιώσει διπλά την πράξη του. Τον κοιτάμε να προχωρεί έχοντας στην μνήμη μας όλες τις προειδοποιήσεις και αυτούς τούς τόσους διφορούμενος λόγους της Κλυταιμήστρας. Εμείς τους θυμόμαστε. Εκείνος ; Δεν μπορεί να μην αισθάνθηκε τίποτε , δεν μπορεί να μην υποψιάστηκε όταν η γυναίκα του ανέφερε για τον Ορέστη και για την διαφυγή απο την πόλη . Μα τόσο μεγάλη είναι η πλάνη του; Αυτή η γυναίκα είναι σαν να προσπαθεί να προλάβει κάτι, σαν να κρύβει και να σχεδιάζει κάτι το ανήκουστο . Αλλά ποιό να είναι αυτό; Ποιά να είναι τα γνήσια αισθήματά της; Το μόνο που μπορώ να σκεφτώ και στο οποίο θέλω να πιστέψω συμπυκνώνεται στην αρχική προσευχή του χορού << Μακάρι να επικρατήσει το καλό >>.
Μαζί με εμένα και ο χορός φοβάται και προβληματίζεται όταν η Κλυταιμήστρα καλεί τον Τέλειο Δία και με αυταρχικό τρόπο διατάζει την Κασσάνδρα να μπεί μέσα στο παλάτι διότι όπως μας πληροφορεί << τα πρόβατα ήδη έχουν τοποθετηθεί για σφαγή>> . Μετά από διάστημα αρκετής σιωπής η μάντισσα του Απόλλωνα βγαίνει από τις βαθύτερες σκέψεις της και μέσα από τα οράματα ξετυλίγει το αιματηρό νήμα των φόνων του οίκου τούτου. Πολλά ανόσια εγκλήματα, όλα γνωστά, είναι όμως και ένα που είναι άγνωστο, λέξεις μπερδεμένες και δυσνόητες, ώσπου ξεστομίζει τον πιό αδιανόητο λόγο :<< Του Αγαμέμνονος σου λέω θα δείς τον θάνατο >>. Μαζί με αυτόν τον θάνατο κάνει φανερό και το δικό της. Κατεβαίνει από την άμαξα και πορεύεται στην πύλη του ανακτόρου, πορεύεται στον θάνατο, διστάζει αλλά υποτάσσεται στην μοίρα της. Ενώ εισέρχεται ακούμε την κραυγή που όλοι περιμέναμε : << Αλίμονο είμαι χτυπημένος από σφοδρό κτύπημα >>. Οι γέροντες χωρίζονται και δεν γνωρίζουν τί πρέπει να πράξουν, δεν γνωρίζουν αν πρέπει να δράσουν ή να διατηρήσουν τον ρόλο του παρατηρητή. Προτού όμως αποφασίσουν ακούμε την Κλυταιμήστρα, την βλέπουμε στο λουτρό πάνω από το άψυχο σώμα του άντρα της και δίπλα σε αυτόν η Κασσάνδρα. Την βλέπουμε να κρατάει το φονικό τσεκούρι και να στέκεται πάνω από αυτόν, δυνατή χωρίς ίχνος μεταμέλειας με μία απίστευτη σιγουριά και περηφάνια γιά το έργο της. Μας δίνει την παραμικρή λεπτομέρεια, μας εξηγεί τα πάντα, δεν διστάζει, τα κατάφερε, νίκησε τον Αρχιστράτηγο των Αχαιών. Δεν την νοιάζει τίποτε άλλο, δεν σκέφτεται τις συνέπειες. Ύστερα όμως από τις συνεχείς αντιδράσεις του χορού κάμπτεται χωρίς βέβαια να μετανοεί. Προσπαθεί να δικαιολογηθεί, παρουσιάζεται ώς όργανο του αλάστορος ώς όργανο της δίκης που πήρε εκδίκηση γιά την βίαιη θυσία της κόρης της. Στη σκηνή εμφανίζεται ο Αίγισθος που μάταια προσπαθεί να μας πείσει ότι ο ίδιος υπήρξε "δίκαιος τούτου του φόνου σχεδιαστής'' . Ούτε βέβαια ο χορός πείθεται και τον χαρακτηρίζει ως γυναίκα και ένω όλα οδηγούν σε μία σίγουρη διαμάχη ανάμεσα στον Αίγισθο και τους γέροντες, επεμβαίνει ο πραγματικός εκτελεστής αυτού του έργου και κλείνει την τραγωδία λέγοντας :<< μη δίνεις αξία σε αυτά τα μάταια γαυγίμαστα, εγώ και εσύ θα προχωρήσουμε κρατώντας(εξουσιάζοντας) τούτα εδώ τα δώματα>>. Τελικά όλα αναπόφευκτα οδήγησαν σε αυτό. Ο Αγαμέμνων πλανήθηκε, διέπραξε νέα ύβριν πάτησε στις πορφύρες, πάτησε πάνω στο αίμα όλων αυτών, που σκοτώθηκαν άδικα και άφησε το πηδάλιο της πολιτείας στο παράνομο ζεύγος .
Σάββατο 23 Αυγούστου 2008, κατεβαίνω τα σκαλιά, το θέατρο της Επιδαύρου είναι γεματό, άνθρωποι διάφορων ηλικιών ήρθαν να δούν τον Αγαμέμνονα, να ξαναβιώσουν την ιστορία αυτού του δολοφονημένου βασιλιά , ο οποίος ενώ υπήρξε πορθητής της Τροίας νικήθηκε από την ίδια την γυναίκα του.
Έχουν περάσει τόσοι αιώνες, όμως εξακολουθεί να παίζεται αυτή η τραγωδία όπως άλλωστε και όλες οι άλλες , οι οποίες κατάφεραν να επιβιώσουν μέσα από την χειρόγραφη παράδοση . Προσπαθώ να καταλάβω τί έχει μεσολαβήσει, ύστερα από τόσα χρόνια , τί έχει αλλάξει, τί έχει παραμείνει το ίδιο!
Συνειδητοποιώ ότι το μόνο που έχει αλλάξει είναι οι καταστάσεις και τα γεγονότα, οι πράξεις , τα κίνητρα και οι συμπεριφορές είναι αναλλοίωτες στο πέρασμα των χρόνων. Δεν ξέρω αν το θέατρο μιμείται την ζωή ή το αντίστροφο όμως είμαι βέβαιη ότι το θέατρο και η ζωή ή καλύτερα η τέχνη και η ζωή είναι αλληλένδετα, συνυπάρχουν αρμονικά, το ένα χρειάζεται το άλλο. Χωρίς τους ανθρώπους δεν θα μπορούσε να υπάρχει το θέατρο και χωρίς το θέατρο δεν θα παρουσιάζονταν σε κοινή θέα τα πάθη των ανθρώπων. Απόψε ξετυλίχτηκαν μπροστά μας διάφοροι χαρακτήρες, ανθρώπινοι που όμως ο καθένας διατηρούσε το μεγαλείο του. Είδαμε τους απλούς ανθρώπους που η ζωή τους εξαρτάται από τους άλλους όπως είναι ο Φύλαξ και ο Κήρυξ. Και οι δύο τόσο απλοί, απενοχοποιημένοι που μέσα στην απλότητα και την απερισκεψία τους εκφράζουν τις μεγαλύτερες αλήθειες.
Παρακολουθήσαμε τον χορό, ο οποίος μέχρι την τελευταία στιγμή έμεινε πιστός στον βασιλιά του. Τον πρόσμενε, ήθελε να γυρίσει, γνώριζε την κατάσταση που επικρατούσε, γνώριζε τα σφάλματα του βασιλιά παρόλα αυτά τον περίμενε . Ήλπιζε ότι ακόμη και τώρα θα μπορούσε να αναλάβει δράση και να προστατεύσει την πόλη. Ο Χορός είναι για εμάς ένας πολύτιμος οδηγός, μας βοήθησε να καταλάβουμε καλύτερα τα κίνητρα των χαρακτήρων που πλάθει ο ποιητής. Eίναι το παρελθόν και το παρόν δεν αναφέρω τόσο το μέλλον διότι αυτό ανήκει στην Κασσάνδρα, θύμα και αυτό του πολέμου, λεία του Αχα'ι'κού στρατού όπως την ονομάζει ο Αγαμέμνων.
Κεντρικά πρόσωπα ο Αγαμέμνων και η Κλυταιμήστρα. Εκείνη παρασυρόμενη από την δύναμη που παρέχει η εξουσία και λιγότερο απο τα μητρικά ή ερωτικά της αισθήματα ενδίδει στο φόνο και τον πετυχαίνει, καταφέρνει και τον ξεγελάει. Τώρα πια έχει την δυνατότητα να εξουσιάζει ανενόχλητη έχοντας πλάι της τον Αίγισθο, πιόνι και αυτός στα σχέδια της. Τέλος, ο Αγαμέμνων ο οποίος εμφανίζεται για λίγο και από τον οποίο παίρνει όλη η τραγωδία το όνομά της μας αποδεικνύει περίτρανα ότι δεν ευθύνεται μονάχα το κληρονομικό μίασμα και ότι ο ίδιος έχει μερίδιο ευθύνης. Ό ίδιος έπραξε όλα αυτά τα ανόσια στην Τροία, ο ίδιος πάτησε πάνω στα ακριβά μεταξωτά. Γνώριζε τί έπρεπε να κάνει, γνώριζε ποιό ήταν το ηθικά σωστό ! Όμως πόσες φορές είμαστε σε θέση να πράξουμε όσα γνωρίζουμε ; Με τον καλύτερο τρόπο το διατυπώνει η Φαίδρα στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη. Ενώ ξέρουμε το σωστό δεν το πράττουμε ο καθένας μας γιά τους δικούς του λόγους. Άς μην ξεχνάμε άλλωστε και τα λόγια της Εκάβης στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη ''Ax Θνητός δεν είναι ελεύθερος κανένας. Η τύχη ή τα λεφτά τον έχουν σκλάβο, του νόμου οι προσταγές τον εμποδίζουν ή ο λαός να κάνει αυτό που θέλει ''.
Όλοι οι παραπάνω χαρακτήρες είναι πρόσωπα και δείγματα συμπεριφορών. Μπορεί να μην είμαστε στην ίδια θέση ή να αντιμετωπίζουμε τις ίδιες καταστάσεις όμως πάντα οι πράξεις μας έχουν συνέπειες και αντίκτυπο στους άλλους. Όλα είναι κύκλος, μία αλυσίδα, η μία πράξη γεννάει την άλλη, το ένα αδίκημα φέρνει το άλλο και κανείς δεν ξέρει πού θα τελειώσει, που θα κλείσει αυτός ο φαύλος κύκλος. Ο Αισχύλος μέσα από αυτή την τραγωδία αλλά κυρίως μέσα από την Τριλογία ''Ορέστεια'' προσπαθεί να βγάλει τους συμπατριώτες του από τον κόσμο της ανταποδοτικής δικαιοσύνης και να τους εισάγει σε ένα κόσμο που θα είναι δέκτης μιάς υψηλότερης θε'ι'κής ερμηνείας .
Ξέρετε όμως ποιό είναι το πιο διαχρονικό ;
Μέσα από την συγκεκριμένη τραγωδία εξαίρεται η ευθύνη των ηγετών απέναντι στον λαό τους. Τόσο ο Αγαμέμνων όσο και ο Αλέξανδρος είναι θύτες και θύματα. Και οι δύο εμπλέχτηκαν σε ένα αιματηρό πόλεμο με επώδυνες συνέπειες για τις δύο πλευρές. Όλοι έχουμε την δική μας ευθύνη το θέμα είναι αν μπορούμε να την αναλάβουμε. Γιά τον Αγαμέμνονα το σωφρονείν ήρθε αργά. Γιά εμάς ; Ώς Πότε θα επαναπαύομαστε σε κάτι στίχους του Καβάφη απο το ποίημα '' Όταν ο Φύλαξ είδε το Φως'': << Καλό το φώς' και αυτοί που έρχονται καλοί'/ τα λόγια και τα έργα των και αυτά καλά / και όλα ίσια να Ευχόμεθα >> ; ; ; ! ! !
