Πέμπτη 25 Αυγούστου 2011

Ηλέκτρα : Τρεις εκδοχές του ίδιου Προσώπου

Το όνομά μου Ηλέκτρα και η γενιά μου βασιλική. Είμαι η κόρη του Αγαμέμνονα και η αδελφή του Ορέστη. Αυτός είναι ο προσδιορισμός της ταυτότητάς μου. Με τις δύο αυτές ιδιότητες με έχετε γνωρίσει, με τις δύο αυτές ιδιότητες σας παρουσιάζω τον εαυτό μου. Ανήκω και εγώ στα πρόσωπα του μύθου τα οποία διαπραγματεύεται η τραγωδία. Αποτελώ αντικείμενο συγγραφής και των τριών τραγικών. Ο καθένας τους μου χάρισε ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία, φρόνημα και παρουσιαστικό. Η μορφή μου κάθε φορά ζωντανεύει σε διαφορετικό περιβάλλον, ενδύεται με προθέσεις και συμπεριφορές που προσιδιάζουν στην εκάστοτε περίπτωση. Τώρα εδώ μπροστά σας θα υποδυθώ εκ των υστέρων τους ρόλους της θεατρικής μου πορείας. Σταθμός πρώτος οι Χοηφόροι του Αισχύλου. Θα με δείτε κάπου ανάμεσα στον όμιλο των αιχμάλωτων γυναικών της Τροίας να κρατάω και εγώ στα χέρια μου τις προσφορές που προορίζονται για τον πατέρα. Πορεύομαι στο μνήμα χωρίς να είμαι σίγουρη για το τι είναι ηθικά πρέπον να προσευχηθώ. Απευθύνομαι στον χορό, με καθοδηγεί και ακολουθώ τις προτροπές του. Ζητάω την επιστροφή του Ορέστη και μέσω αυτού την δίκαιη τιμωρία του παράνομου ζεύγους. Εσείς έχετε αντιληφθεί την παρουσία του από την αρχή του έργου, για μένα χρειάστηκε μονάχα μία πλεξίδα από τα μαλλιά και κάποιες πατημασιές για να καταλάβω ότι βρίσκεται κοντά. ΄Ηταν ο μόνος που ποθούσα να αντικρίσω και ο πρώτος που μου ήρθε στο νού. Εμφανίζεται μαζί με τον έμπιστο φίλο του Πυλάδη, τον αναγνωρίζω και αρχίζουμε μαζί τις επικλήσεις στον  Αγαμέμνονα .Ο Χορός, ο Ορέστης και εγώ, τρείς φωνές σε μία. Το σχέδιο τίθεται σε εφαρμογή και από τον τάφο μεταφερόμαστε στο ανάκτορο. Υπακούμε στον Φοίβο βάζοντας και εμείς με την σειρά μας ένα λιθαράκι στην αλυσίδα της ανταποδοτικής δικαιοσύνης. Εν τέλει κατόρθωσα να διατηρήσω τα χέρια μου καθαρά αφού η συμμετοχή μου στα γεγονότα ήταν αμυδρή.  
Πριν προλάβουν να εμφανιστούν οι Ερινύες με σκοπό να καταδιώξουν τον υπεύθυνο του φόνου ,  Εξέρχομαι,
Αφού στην τραγωδία του Σοφοκλή που φέρει το όνομά μου εμφανίζομαι μπροστά στις θύρες του οίκου. Αυτός είναι ο τόπος δράσης μου. Κάθομαι και πενθώ ανοιχτά ,δεν κρύβομαι πλέον.  Βγαίνω έξω και θρηνώ για τις επικρατούσες συνθήκες, για την μορφή της εξουσίας και για τις άνομες πράξεις των σφετεριστών του θρόνου. Ο θρήνος μου εξελίσσεται σε διαμαρτυρία και η αντίδρασή μου σε αναζήτηση αξιών που υπερέχουν του ατομικού ζητήματος. Έχω συναίσθηση του ότι παραφέρομαι, μου το υπενθυμίζουν οι παραινέσεις των ελεύθερων Μυκηναίων γυναικών και ο αντίποδας του χαρακτήρα μου, η Χρυσόθεμις. Η γνώση δεν είναι δυνατόν να με συγκρατήσει στην ανοιχτή αντιπαράθεση με την μητέρα μου. Εκφράζομαι με λόγια τα οποία υπερβαίνουν τα όρια, όμως με αυτόν τον τρόπο αναδεικνύω την ανεπάρκεια των επιχειρημάτων της. Δεν είμαι από την αρχή μέτοχος του σχεδίου και έτσι έχετε την δυνατότητα να βιώσετε το προσωπικό συναίσθημα του πόνου. Αναλαμβάνω τον ρόλο της τροφού που συναντήσαμε στις Χοηφόρους και η υδρία γίνεται για μένα το άψυχο σώμα του αγαπημένου αδελφού. Δεν έχω πλέον να περιμένω ή να ελπίζω σε κάτι. Αυτή εδώ την στιγμή, ολομόναχη αποφασίζω να δράσω αδιαφορώντας για το αποτελέσμα, θα σκοτώσω εγώ η ίδια τον Αίγισθο! Προτιμώ να χαθώ υπερασπιζόμενη όσα πρεσβεύω παρά να διάγω βίο επονείδιστο υπηρετώντας τους αίτιους των συμφορών μου. Τη λύπη όμως διαδέχεται η χαρά όταν συνειδητοποιώ το μη αληθινό της αγγελίας του θανάτου. Δεν υλοποιώ την επιθυμία μου αλλά είναι αργά να γυρίσω πίσω, να λησμονήσω τα όσα υπέφερα. Στέκομαι στην πόρτα σαν άγγελος που σχολίαζει τα διαδραματιζόμενα. Η φωνή μου κινεί τον Ορέστη, δεν συμμερίζομαι τις παρακλήσεις της μητέρας, η φύση μου έχει πλέον αλλοιωθεί. Σα να είμαι εγώ ο θύτης παίρνω πίσω την ηθική τιμή που μου είχε στερήσει. Ο χορός εγκαταλείπει την ορχήστρα, οι δύο εραστές κείτονται νεκροί στο ίδιο τραπέζι στο οποίο φόνευσαν τον νόμιμο βασιλιά της πόλης. Ο γιός του Αγαμέμνονα είναι ακόμη μέσα. Εγώ εξακολουθώ να είμαι στο τόπο δράσης μου. Θα με συναντάτε πάντα εκεί και εγώ θα σας υποδέχομαι για να σας εισάγω στον δικό μου δραματικό κόσμο. 
Είναι όμως καιρός να μεταφερθούμε έστω και νοητά σε ένα αγρόκτημα κάπου στην Αργολίδα. Εισερχόμαστε στην τραγωδία του Ευριπίδη '' Ηλέκτρα '', στην οποία είμαι παντρεμένη παρά την θέλησή μου με έναν φτωχό γεωργό. Στο δράμα αυτό επιθυμώ την αρμόζουσα κοινωνική θέση την οποία συνειδητά είχα απαρνηθεί προηγουμένως. Τόσο οι αγρότισσες γυναίκες της περιοχής όσο και ο σύζυγός μου τονίζουν την απρεπή ποιότητα του βίου μου. Μου είναι αδιανόητο να αποδεχτώ την πτώση της ύπαρξής μου. Δεν μπορώ να συμμετάσχω στην επικείμενη εορτή, αισθάνομαι ότι δεν ανήκω στον κύκλο του χορού. Είμαι ελεύθερη αλλά έχω χάσει τα δικαιώματα της καταγωγής μου.  Συνδιαλέγομαι με τον Ορέστη χωρίς να έχω εξακριβώσει το ποιός είναι. Χάρη στην παρατηρητικότητα του γηραιού θεράποντα γνωστοποιείται η ταυτότητά του. Προχωρούμε από κοινού στην εκτέλεση του σχεδίου στο οποίο η συνεισφορά μου είναι μεγάλη, εξαπατώ και παρασύρω την Κλυταιμήστρα στο οίκημα. Τώρα στην αρχή του τέλους, τοποθετημένοι πάνω από τα δύο αυτά πτώματα θυμόμαστε την παραμικρή λεπτομέρεια. Οι τύψεις μας βαραίνουν, λυγίζουμε συλλογιζόμενοι την άνομη πράξη μας. Σαν άλλος Πυλάδης εγώ εμψύχωσα τον αδελφό μου, δεν με άγγιξαν τα παρακάλια της μητέρας ούτε ο διαλλακτικός της τόνος. Σκεφτόμενη τα όσα συνέβησαν αντιλαμβάνομαι την ακραία πτυχή των αισθημάτων μου . Δεν δίστασα να βγάλω όλο το μίσος μου πάνω στο νεκρό σώμα του γιού του Θυέστη και να κρατήσω και εγώ το ξίφος. Το μυαλό μου στοιχειώνει η ίδια ανελέητη ερώτηση : Κάναμε αυτό που πράγματι ήταν ορθό ; Αν με ρωτούσατε πριν τον φόνο θα σας έγνεφα θετικά. Ήμασταν παραγκωνισμένοι από την πατρική περιουσία, το δίκαιο ήταν με το μέρος μας, έπρεπε να τιμωρήσουμε τους ενόχους και να επανακτήσουμε όλα όσα παράνομα καρπώθηκε ο Αίγισθος και τα οποία συνοψίζονται στην λέξη τιμή. Ασήκωτο όμως φορτίο στα αλήθεια το βάρος της ενοχής.  Από το ψυχικό αυτό αδιέξοδο θα μας απαλλάξουν οι Διόσκουροι. Για μία ακόμη φορά ο Ευριπίδης θα γλιτώσει τους ήρωες του με την άφιξη των από μηχανής θεών. Δεν θα μάθετε ποτέ ποιά θα ήταν η δική μου αντίδραση στα τεκταινόμενα. Η τραγωδία τελειώνει όπως αρχίζει το πάθος των ηρώων, με την παρουσία μίας θεότητας.
Παρακολουθήσατε μαζί με εμένα τρείς εκδοχές του ίδιου προσώπου. Προσπαθήσατε να μάθετε τα κίνητρα, τον τρόπο σκέψης του και τους λόγους που το οδήγησαν στη λήψη αυτής της απόφασης.
Στη πρώτη σας επαφή με χαρακτηρίσατε ως μια γυναίκα διστακτική η οποία φοβάται να αναλάβει την ευθύνη, αργότερα διαπιστώσατε ότι είμαι ένα άτομο δυναμικό, αφοσιωμένο στο καθήκον το οποίο γνωρίζει τι θέλει και είναι σίγουρο για τις ενέργειές του. Εν κατακλείδι μετασχηματίστηκα σε μια προσωπικότητα που ενώ αποζητά την εκδίκηση κάμπτεται από τις συνέπειες της βούλησής της.
Στο σημείο αυτό της αφήγησης, στην άκρη της ιστορίας εγκαταλείπω το θεατρικό μου προσωπείο, γίνομαι ένας ανώνυμος άνθρωπος που αναπαριστά την κάθε δυνατή στάση Ζωής . . . .







3 σχόλια:

  1. Στη παραπάνω ανάρτηση δεν γίνεται αναφορά στον ρόλο της Ηλέκτρας όπως εκείνος παρουσιάζεται στην τραγωδία του Ευριπίδη ''Ορέστης''. Θα αποτελέσει αντικείμενο σχολιασμού σε άλλο κείμενο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Από τις τρεις τραγωδίες έχω δει στην Επίδαυρο πριν μερικά καλοκαίρια μόνο την "Ηλέκτρα" του Σοφοκλή με το αγρίμι-Στεφανία Γουλιώτη στον ομώνυμο ρόλο και το κείμενό σου μ' έκανε να θυμηθώ αυτήν την πολύ ξεχωριστή παράσταση :-)
    Με βρίσκει απόλυτα σύμφωνη ο τρόπος που αποκωδικοποιείς την βαριά κι ασήκωτη ψυχολογία της Ηλέκτρας και στις τρεις τραγωδίες, η οποία είναι κι ο αγαπημένος μου καταραμένος τραγικός ήρωας.
    Γενικά θα έλεγα πως ο τρόπος που προσεγγίζεις στο blog σου τις τραγωδίες μού φέρνει στο μυαλό την σημαντικότατη ποιητική συλλογή του Γιάννη Ρίτσου "Τέταρτη Διάσταση" γεμάτη από υπέροχους ποιητικούς μονολόγους ηρώων της αρχαίας τραγωδίας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Είχα δει και εγώ την Ηλέκτρα του Πέτερ Στάιν. Ήταν όντως πολύ καλή παράσταση και από άποψη ερμηνειών και σκηνοθετικής προσέγγισης. Στο αρχείο της ΕΡΤ ή στο αρχείο του Εθνικού θεάτρου μπορείτε να βρείτε και τις Χοηφόρους και την Ηλέκτρα του Ευριπίδη. Ομολογώ ότι μου άρεσε και η οπτική του Μαρμαρινού στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή. Τα πόδια της ηθοποιού ήταν δεμένα, και ενώ διαμαρτυρόταν ουσιαστικά δεν ήταν δυνατό να πάει πουθενά.
    Δεν νομίζω ότι θα μπορέσω ποτέ να πλησιάσω την ''Τέταρτη Διάσταση'' του Ρίτσου.
    Από το να γράφεις μια μονότονη προσωπική σου άποψη είναι προτιμητέο να δίνεις φωνή στα πρόσωπα και να ξεδιπλώνεις με αυτόν τον τρόπο της στάση και την ψυχοσύνθεσή τους.

    ΑπάντησηΔιαγραφή